ارگ کریم خانی در مرکز شهر شیراز قرار دارد. این ارگ در دوره سلطنت سلسله زندیه ساخته شدهاست Ùˆ پس از اینکه کریم خان زند شیراز را به عنوان پایتخت خود Ùˆ این مکان را بهعنوان مکان زندگی خود انتخاب کرد، به ارگ کریم خانی معرو٠شد. در زمان سلطنت سلسله پهلوی از ارگ بهعنوان زندان استÙاده شد Ú©Ù‡ آسیبهایی به آن وارد شدهاست. در سال Û±Û³ÛµÛ° این ارگ به اداره Ùرهنگ Ùˆ هنر وقت واگذار شد. این بنای بزرگ اکنون زیر نظر سازمان میراث Ùرهنگی جمهوری اسلامی ایران اداره میشود Ùˆ از چند سال پیش کار مرمت این بنا آغاز شدهاست تا به عنوان موزه بزرگ Ùارس مورد استÙاده قرار گیرد. این اثر در تاریخ Û±Û´ خرداد Û±Û³ÛµÛ± با شمارهٔ ثبت Û¹Û±Û¸ بهعنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیدهاست. یک اثار قدیمی بی نظیر باشکوه بهترین دیزاین Ùˆ پر از اطلاعات Ù…Ùید تاریخی Ù…ÛŒ توانیم با رÙتن به آهنجا علاوه بر تÙØ±ÛŒØ ØŒ آداب ØŒ طرز زندگی ØŒ رسم Ùˆ رسومات ØŒ نوع پوشش گذشه کشورمان Ù¾ÛŒ ببریم.
اریخچه
ساخت ارگ بین سالهای Û±Û·Û¶Û¶ Ùˆ Û±Û·Û¶Û· میلادی انجام شد Ùˆ کریمخان بهترین معماران زمان خود را جهت ساخت آن بکار گرÙت. او همچنین بهترین Ù…ØµØ§Ù„Ø Ø±Ø§ از داخل Ùˆ خارج کشور تهیه Ùˆ ساخت بنا را بهسرعت تمام کرد. این بنا در دوره زندیه بهعنوان Ù…ØÙ„ استقرار Øکومت Ùˆ در دوره قاجاریه بهعنوان Ù…ØÙ„ زندگی Ùرمانداران Ù…ØÙ„ÛŒ استÙاده میشد. عبدالØسین میرزا ÙرمانÙرما Øکمران Ùارس، دستور به بازسازی مینیاتورهای نقاشی شده در این بنا داد.ارگ کریمخان Ú©Ù‡ با نام زندان کریمخان نیز شناخته میشود، در سال Û±Û±Û°Û¸ هجری قمری Ùˆ به دستور کریمخان زند، موسس سلسلهی زندیان در شیراز ساخته شد. این بنا Ú©Ù‡ از برجستهترین آثار معماری دوران زندیان به شمار میرود، هرساله گردشگران بسیاری را به خود جذب میکند. در سال Û±Û³ÛµÛ° این ارگ به سازمان میراث Ùرهنگی واگذار Ùˆ از چند سال قبل نیز مرمت آن آغاز شد Ùˆ قرار بر این است Ú©Ù‡ پس از اتمام مرمت به عنوان موزهی بزرگ Ùارس مورداستÙاده قرار گیرد.ساخت این بنا به سال Û±Û±Û°Û¸ هجری قمری Ùˆ زمان Øکومت زندیان در شیراز برمیگردد. زمانی Ú©Ù‡ کریمخان از بهترین معماران Ùˆ هنرمندان آن زمان برای ساخت آن دعوت کرد Ùˆ بهترین Ù…ØµØ§Ù„Ø Ø±Ø§ نیز Ùراهم آورد تا آنها در مدت زمان کوتاهی این بنای زیبا را بسازند. در دورههای مختل٠این ارگ کاربردهای متÙاوتی داشته است. در زمان زندیان Ù…ØÙ„ زندگی پادشاه بوده، در دورهی قاجاریه از آن به عنوان Ù…ØÙ„ زندگی Ùرمانروایان Ù…ØÙ„ÛŒ استÙاده میشد Ùˆ در زمان سلطنت پهلوی نیز آن را به زندان تبدیل کرده بودند.
معماری بنا
این بنای Û´Û°Û°Û° متری در مرکز یک Ù…Øوطه با مساØت Û±Û²Û¸Û°Û° مترمربع قرار گرÙته است. ارگ در خارج دارای Û´ دیوار بسیار بلند Û±Û² متری است Ú©Ù‡ با Û´ برج آجری دایرهای Ø´Ú©Ù„ با ارتÙاع Û±Û´ متر Ùˆ با زاویهی Û¹Û° درجه به هم متصل شدهاند. عمدهی Ù…ØµØ§Ù„Ø Ø¨Ù‡ کار رÙته در این بنا از سنگ Ùˆ Ú¯Ú† است. تمامی دیوارهای Û±Û² متری اطراÙØŒ دارای ضخامت Û³ متری در پایین Ùˆ Û².Û¸ متری در قسمتهای بالایی هستند. طراØÛŒ این بنا در واقع هم مسکونی Ùˆ هم نظامی است. دیوارهای Ù…ØÚ©Ù… Ùˆ بسیار مرتÙع بیرونی با جانپناههایی در قسمتهای بالایی دیوار Ú©Ù‡ برای استقرار سربازان Ùˆ تیراندازی در هنگام جنگ بود.Ø´Ú©Ù„ Ú©Ù„ÛŒ این بنا یک ذوزنقهی ناقص است Ú©Ù‡ Ú¯Ùته میشود علت این امر این بوده Ú©Ù‡ در هنگام ساخت آن به این نتیجه رسیدهاند Ú©Ù‡ خاک شمال غربی برای ایجاد برجی با این عظمت نامناسب است Ùˆ امکان نشست کردن دارد، پس Ú©Ù…ÛŒ بنا را به سمت غرب کشیدند.برجهای اطرا٠ارگ دارای سه طبقهی مجزا هستند Ú©Ù‡ پلههای مدور برای رÙت Ùˆ آمد در آنها تعبیه شدهاند. در طبقات نیز دو اتاق وجود دارد Ú©Ù‡ یکی جهت استراØت سربازان Ùˆ دیگری برای نگهداری اسلØÙ‡ بوده است.ز آن استÙاده میشد Ùˆ همچنین خندقی Ú©Ù‡ سابقا در بیرون از آن کنده شده بود نیز گواه این امر است.قسمتهای مسکونی ارگ در ضلعهای شمالی، غربی Ùˆ جنوبی واقع شده است Ú©Ù‡ هر کدام دارای یک ایوان با دو ستون سنگی (البته در زمان قاجاریه ستونهای سنگی ایوانهای غربی Ùˆ جنوبی با ستونهای جنوبی جایگزین شدند) Ùˆ شش اتاق مسکونی در دو سمت هستند Ú©Ù‡ با مقرنس Ùˆ تزییناتی مشابه تزیین شدهاند. در جلوی هر ایوان نیز Øوض چهارگوشی قرار دارد Ú©Ù‡ آب موجود در آن از قنات رکنآباد Ú©Ù‡ به رکنی معرو٠بوده است، تامین میشد، اما با از بین رÙتن قنات، سیستم آبرسانی نیز از بین رÙته است. این آب از Ù„Øاظ Ø§Ù…Ù„Ø§Ø Ù…Ø¹Ø¯Ù†ÛŒ در شیراز بهترین نمونه به شمار میرÙتهاست.
نکتهی جالبتوجه این است Ú©Ù‡ تمامی اتاقها از درون ساختمان به هم متصل هستند. بعلاوه ارگ دارای شاهنشینهایی در ضلعهای مختل٠و با کاربردهای متÙاوت است، یکی شاهنشین شمالی Ú©Ù‡ مناسب زمستان است Ùˆ دیگری شاهنشین اصلی Ú©Ù‡ در ضلع غربی واقع شده است Ùˆ یک Øوض بزرگ روبه روی آن قرار دارد Ùˆ کاربردی تابستانه دارد Ùˆ شاهنشین غربی برای تمام Ùصول است.اما در مورد ضلع شرقی باید Ú¯Ùت Ú©Ù‡ در ورودی آن (در ورودی ارگ نیز هست) با یک تابلوی بزرگ کاشیکاری از صØنهی رزم رستم Ùˆ دیو سÙید مزین شده است ( Ú©Ù‡ این کاشیکاری در زمان قاجاریه به این بنا اضاÙÙ‡ شده است) Ùˆ البته Øمام خصوصی پادشاه Ùˆ برخی امکانات رÙاهی نیز در این ضلع قرار دارند.Øمام ارگ دارای سه بخش سربیه (رختکن)ØŒ گرمخانه Ùˆ خزینه است. ورودی Øمام ارگ، سربینه است Ú©Ù‡ سکوهایی برای نشستن Ùˆ درآوردن لباس دارد. در وسط آن نیز یک Øوض هشتضلعی وجود دارد، در گوشهای از رختکن نیز Ùضایی تعبیه شده است Ú©Ù‡ برای درست کردن چای Ùˆ کشیدن قلیان در نظرگرÙته بودند. سربینه (رختکن) توسط راهرویی به گرمخانه متصل میشود. در گرمخانه نیز قسمت خزینه دارای یک دیگ مسی بزرگ است Ú©Ù‡ با آتش زیر آن گرم Ù…ÛŒ شده Ùˆ دو Øوض آب ولرم نیز وجود دارد.درپایان باید بگوئیم Ú©Ù‡ بخشهایی ازنقاشیها وکاشیکاریهای این اثر Ø·ÛŒ سالیان از بین رÙتهاست Ùˆ بخشهایی Ú©Ù‡ در خطر آسبدیدگی بودهاند نیز مرمت شدهاند. این بنا در سال ۱۳۵۱با شماره Û¹Û±Û¸ به ثبت ملی رسیده است Ùˆ امیدواریم به زودی به ثبت جهانی نیز برسد.
همه چیز درباره ارگ کریم خان شیراز
این بنای 4000 متری در مرکز یک Ù…Øوطه با مساØت 12800 مترمربع قرار گرÙته است. ارگ در خارج دارای 4 دیوار بسیار بلند 12 متری است Ú©Ù‡ با 4 برج آجری دایره ای Ø´Ú©Ù„ با ارتÙاع 14 متر Ùˆ با زاویه ÛŒ 90 درجه به هم متصل شده اند. عمده ÛŒ Ù…ØµØ§Ù„Ø Ø¨Ù‡ کار رÙته در این بنا از سنگ Ùˆ Ú¯Ú† است. تمامی دیوارهای 12 متری اطراÙØŒ دارای ضخامت 3 متری در پایین Ùˆ 2.8 متری در قسمت های بالایی هستند. طراØÛŒ این بنا در واقع هم مسکونی Ùˆ هم نظامی است. ارگ کریم خانی در سال Û±Û³ÛµÛ± توسط وزارت Ùرهنگ Ùˆ هنر با شماره Û¹Û±Û¸ در Ùهرست آثار ملی ایران به ثبت رسید.