کاخ اردشیر بابکان در شیراز

اگر تمایل به سفری دارید Ú©Ù‡ سرشار از اطلاعات  تاریخی Ùˆ بنای تاریخی موثری درآن باشد ØŒ مکانی با قدمت 1800 ساله Ú©Ù‡ گچبری های بخش بالای دیوار آن هنوز با گذشت این همه سال آسیب نادیده مانده است این مکان در دوران  اردوان پنجم واپسین پادشاه اشکانی به دست اردشیر بابکان بنیادگذار سلسلهٔ ساسانی ساخته شده است. این مکان کاخ اردشیر بابکان در فیروز آباد شیراز است

ویژگی‌های معماری

این کاخ دارای تالارهای تو در تو است. در ضلع شرقی کاخ، چهار ساختمان گنبدی Ø´Ú©Ù„ سترگ وجود دارد، این گنبدها به وسیلهٔ فیل‌پوش بالا رفته Ú©Ù‡ مشابه آن در قلعه دختر (قلعه اردشیر) دیده Ù…ÛŒ‌شود. قسمتی از نوک سقف گنبدها در دایره‌ای به قطر یک متر باز است. در ضلع شمالی بیرون از دیوار کاخ نیز چشمه‌ای گوارا از دل خاک Ù…ÛŒ‌جوشد Ùˆ استخری طبیعی جلوی این چشمه به پدیدار شده‌است. رودی از کنار دیوار شرقی کاخ گذر Ù…ÛŒ‌کند Ú©Ù‡ زمینه‌ساز آبادانی شهر گور Ùˆ کاخ ساسانی بوده‌است. Ú©Ù…ÛŒ بالاتر از کاخ آتشدانی برای برگزاری آیین‌های دینی وجود دارد. وجود چهار عنصر طبیعی آب، باد، خاک Ùˆ آتش برجستگی ویژه‌ای را به این منطقه بخشیده است.

کاخ اردشیر تجسمی از عناصر بنیادین معماری ساسانی بود Ú©Ù‡ روزگاری دراز پس از برافتادن امپراتوری ساسانی نیز در قالب معماری اسلامی ایران به حیات خود ادامه داد. نقشه اصلی کاخ بنا بر تداوم اصول معماری کاخی Ú©Ù‡ در دورۀ هخامنشیان گسترش یافته بود، دارای دو مجموعه معماری جداگانه، اما وابسته به هم اداری Ùˆ مسکونی است. کاخ اداری به تقلید از اسلوب اشکانی به ایوانی باز Ùˆ بزرگ ختم Ù…ÛŒ‌شود، اما این ایوان به سرسرای گنبددار بزرگی Ù…ÛŒ‌رسد Ú©Ù‡ آن را از معماری هخامنشیان Ùˆ اشکانیان متمایز Ù…ÛŒ‌کند. اتاق پذیرایی اصلی، تالار بار Ùˆ تختگاه پادشاه بود.

سرسرای چهارگوش کاخ با گنبدی استوار Ú©Ù‡ طاق‌بندهای سه‌کنج آن را Ù…ÛŒ‌پوشاند، نوآوری اصلی معماران ساسانی را Ù…ÛŒ‌رساند. تقریباً در تمامی نقشه‌هایی Ú©Ù‡ ساسانیان پس از کاخ فیروزآباد برای ساختن کاخ کشیدند، مثلاً کاخ ساسان در سروستان، این سرسرای گنبد‌دار وجود دارد. پس از ساسانیان نیز، تداوم این اصول را Ù…ÛŒ‌توان در طرح مسجدها دید.ساخت بنا در پیروی از سنت‌های دیرپا Ùˆ پابرجا Ú©Ù‡ براساس قابل دسترسی بودن مواد Ùˆ مصالح محلی Ø´Ú©Ù„ گرفته بود، با لاشۀ سنگ Ùˆ ملاط سنگ Ú¯Ú† انجام گرفته‌است. درون Ùˆ بیرون بنا با Ú¯Ú† اندود پوشانیده شده، تا حالت خام Ùˆ خشن ساختمان پنهان بماند. با شکستن نمای بنا از راه تو نشسته کردن ساختمان Ùˆ Ú¯Ú†‌بری‌های پیش آمده، حالت سایه‌روشن ایجاد Ù…ÛŒ‌شد Ú©Ù‡ از یک‌نواختی دیوارهای درونی بدون در Ùˆ پنجره جلوگیری Ù…ÛŒ‌کرد.

از آرایش درون کاخ، چیز چندانی باقی نمانده‌است. به نظر Ù…ÛŒ‌رسد Ú©Ù‡ ستون‌ها را پیکره‌مانند Ù…ÛŒ‌کردند Ùˆ Ú¯Ú†‌بری‌های ظریف قرنیزها نیز با سرمشق از قرنیزهای سنگی تخت جمشید انجام گرفته‌اند. تحولات جزئیات نقشه Ùˆ ساختمان کاخ اردشیر در فیروزآباد را Ú©Ù‡ شامل ایوان Ùˆ اتاق گنبددار Ù…ÛŒ‌باشند، در بسیاری از کاخ‌های ساسانی پس از آن Ù…ÛŒ‌توان دید. اگرچه Ú©Ù‡ مواردی مانند کاخ تیسفون Ú©Ù‡ به احتمال زیاد توسط شاپور یکم (Û²Û´Û±-Û²Û·Û² میلادی) ساخته شده بود Ùˆ کاخ شاپور در شهر بیشاپور هم در نقشه Ùˆ هم در آرایش وابسته تاثیرات اشکانی Ùˆ هلنیستی هستند.برخی پژوهشگران اهمیت کاخ اردشیر را همپای تخت جمشید Ù…ÛŒ‌دانند، چرا Ú©Ù‡ اردشیر در این کاخ به تخت نشست. کاخ اردشیر در سال Û±Û³Û±Û° در فهرست آثار تاریخی کشور به ثبت رسید Ùˆ در حال حاضر برای ثبت در آثار جهانی نامزد شده است.

شهرستان فیروزآباد فارس (نام شهر اردشیر خوره بنیانگذار سلسله‌ÛŒ ساسانیان)ØŒ یکی از مناطق قدیمی Ùˆ کهن ایران به شمار Ù…ÛŒ‌آید Ú©Ù‡ آثار تاریخی Ùˆ عمارات ارزشمندی همچون قلعه‌دختر، شهر گور Ùˆ چند سنگ‌نگاره‌ÛŒ ساسانی را در دل خود جای داده است. کاخ اردشیر بابکان Ú©Ù‡ به آتشکده‌ÛŒ فیروزآباد نیز مشهور است، از جمله این‌ آثار تاریخی است Ú©Ù‡ در این منطقه از کشور احداث شد. این اثر در Û±Ûµ دی‌ ماه سال Û±Û³Û±Û° با شماره‌ÛŒ Û¸Û¹ به ثبت ملی رسید.

همانگونه Ú©Ù‡ Ù…ÛŒ‌دانید، استان فارس از مناطقی است Ú©Ù‡ در جای‌جای خود، عمارات Ùˆ بناهایی تاریخی Ùˆ کهن به یادگار دارد Ú©Ù‡ نشان از قدمت Ùˆ اهمیت این منطقه از کشور، در سال‌های دور است. شهرستان شیراز با حضور اثر تاریخی شگفت‌انگیز مجموعه‌ÛŒ تخت جمشید، همچون نگینی است Ú©Ù‡ زیبایی این استان را دو چندان Ù…ÛŒ‌کند.شهری كه امروزه فیروزآباد نامیده Ù…ÛŒ شود، پیش از آن شهر گور نام داشت. براساس منابع تاریخی معتبر، شهر گور یا جور را اردشیر بابكان (بنیانگذار سلسله ساسانی) بنا کرد Ùˆ آنرا تختگاه خود قرار داد. پس از مرگ اردشیر به سال Û²Û´Û± میلادی، الگوی ساختمانی این شهر كه دایره ای شكل بوده مورد تقلید فراوان واقع شد Ùˆ تا سده‌های میانه، نزدیك به چهارصد شهر بدین صورت ساخته شد.

ابن بلخی كه یك هزار سال قبل فارسنامه را تالیف كرده است، Ù…ÛŒ‌نویسد: "فیروز آباد كه قدیم آنرا گور Ù…ÛŒ‌نامیدند، به روزگار كیانیان، شهر بزرگی بوده Ùˆ حصاری عظیم داشت. اسكندر ذوالقرنین چون به پارس حمله كرد چندان كه كوشید نتوانست به حصار شهر گور رخنه كند، لذا جهت رودی را كه از سر كوه Ù…ÛŒ آمد، به طرف شهر برگرداند Ùˆ در شهر جاری ساخت تا آنكه تمام شهر گور در آب غرق شد".

فیروزآباد نسبت به زمین‌های اطرافش در گودی واقع شده، لذا با آب رودخانه‌ای كه اسكندر در شهر جاری ساخت؛ این شهر به یك دریاچه تبدیل شد. این دریاچه قرن‌ها باقی بود تا این كه اردشیر با تمهیداتی آب دریاچه را تخلیه كرد Ùˆ شهر جدیدی به جای شهر گور بنا نهاد.

حکیم ابوالقاسم فردوسی در مورد خشک کردن چشمه (دریاچه) مزبور Ùˆ بنا Ùˆ آبادانی این شهر توسط اردشیر در شاهنامه توضیح داده Ú©Ù‡ در ابیاتی از آن Ù…ÛŒ‌فرماید:

یکی شارستان کرد پر کاخ و باغ

بدو اندرون چشــــمه و دشت و راغ

برآورد از چشــــــــمه آتشکده

بدو تازه شــــــد مهر و جشن سده

همی راند از کـوه تا "شهر گور"