یکی از دیدنی ترین اماکن مشهد مقدس Ú©Ù‡ تمایز خاصی را در جهان بوجود اورده آرامگاه عمر خیام ریاضی دان Ùˆ Ù…ÙØ³Ø± Ùˆ تØÙ„یل گران نجوم Ùˆ شاعر بزرگ رباعیات بوده Ú©Ù‡ تغییر بسزایی بوجود آورده است .آرامگاه عمر خیام Ú©Ù‡ امروزه به باغی زیبا همراه با موزه ای از آثار بین المللی Ùˆ جاودانه اش Ùˆ آرامگاهی Ú©Ù‡ توسط استاد بزرگی Ùˆ مهندسی قابل هوشنگ سیØÙˆÙ† طراØÛŒ گردیده توانسته جایگاهی سرشار از بازدید کننده Ùˆ اردتمندان این نابغه ایرای را از اقصی نقاط ایران Ùˆ جهان به سمت خود بکشاند .از زیبایی های ظاهری Ùˆ بازدیدی از هم بگذریم بزرگی این نابغه Ùˆ عالم بزرگ را نمیتوان Ø¨Ø±Ø§ØØªÛŒ گذشت شخصیت بزرگ با اصول Ùکر Ùˆ اهداÙÛŒ بزرگ Ú©Ù‡ با خلقیات خود در علم نجوم ریاضی Ùˆ اشعار Ùوق العاده نظم هر سه را در دنیا برهم زد .ما برای اینکه شما Ù‡Ù…Ø³ÙØ±Ø§Ù† تور مشهد با این مکان پر شهرت آشنا شوید اقدام به اجرای گشت های داخلی شهر مشهد کرده ایم Ùˆ ØªÙˆØ¶ÛŒØØ§Øª جامعی در اینباره برای شما Ù‡Ù…Ø³ÙØ±Ø§Ù† Ù…ØØªØ±Ù… تولید کرده ایم .ازین رو خواهشمندیم جهت اطلاع از دیدنی های این باغ موزه Ùˆ آرامگاه استاد عمر خیام تا پایان این مقاله با ما همراه باشید .
ØØ¬Ù‡ الØÙ‚ امام غیاث الدین عمر بن ابراهیم خیامی معرو٠به ØÚ©ÛŒÙ… عمر خیام در روز اول Ø°ÛŒØØ¬Ù‡ Û´Û³Û¹ هجری قمری (Û´Û²Û¶ Ù‡.Ø´) در شهر نیشابور به این جهان پای گذاشت Ùˆ زندگی سراسر علم Ùˆ ادب Ùˆ Ø§ÙØªØ®Ø§Ø± خود را آغاز کرد. چون پدرش در کار خیمه Ùˆ چادر دوزی بود به او خیام Ù…ÛŒ Ú¯ÙØªÙ†Ø¯. زندگی خیام غرق در Ø§ÙØ³Ø§Ù†Ù‡ است Ùˆ روایت های بسیاری از او در نوشته های مختل٠آمده؛ بنابراین به سختی Ù…ÛŒ توان ØÙ‚یقت را در مورد او پیدا کرد Ùˆ به آن مهر تایید زد؛ اما آن چیزی Ú©Ù‡ در مورد او Ù…ÛŒ توان به قطعیت Ú¯ÙØªØŒ نبوغ، دانش، ØØ§Ùظه، Ù…Ø¹Ø±ÙØª Ùˆ هوش بالای او بود Ú©Ù‡ برای ÙˆÛŒ لقب هایی چون علامه - ØØ¬Ù‡ الØÙ‚ØŒ جانشین ابوعلی سینا Ùˆ امام عصر را به ارمغان آورد. خیام بر اکثر علوم زمان خود تسلط داشت Ùˆ نوشتن رساله های مختل٠را از دوران جوانی شروع کرد؛ اما بیشتر برای دانشی Ú©Ù‡ در ریاضیات، منطق، نجوم، ÙلسÙÙ‡ Ùˆ ادبیات داشت مشهور شد. دوران زندگی خیام در زمان ØÚ©ÙˆÙ…ت های آل بویه Ùˆ سلجوقیان گذشت Ùˆ کش٠ها Ùˆ ØªØ§Ù„ÛŒÙØ§Øª بسیاری در زمینه نجوم، ریاضی Ùˆ دنیای متاÙیزیک انجام داد Ùˆ جهانی را با دیوان رباعیات خود Ø´ÛŒÙØªÙ‡ Ùˆ دلباخته کرد. این نابغه ایرانی در سال ÛµÛ²Û¶ هجری قمری (ÛµÛ±Û° Ù‡.Ø´) در سن هشتاد Ùˆ سه سالگی در شهری Ú©Ù‡ در آن به دنیا آمده بود درگذشت Ùˆ در گورستان ØÛŒØ±Ù‡ نیشابور دÙÙ† شد. جالب است بدانید ØÙره ای در ماه Ùˆ یک سیارک نیز به اسم این دانشمند ایرانی Ùˆ به پاس زØÙ…اتی Ú©Ù‡ برای علم بشری کشیده، نامگذاری شده است.خیام یکی از بزرگترین شعرا Ùˆ ریاضی دان های ایرانی به شمار Ù…ÛŒ رود Ùˆ رباعیات آن در تمام جهان شهرت بسیار دارد.آرامگاه خیام یکی از نمونه های مشهور آرامگاه سازی در معماری ایرانی است Ùˆ طاق ها Ùˆ تیغه های به کار Ø±ÙØªÙ‡ در بنای آن زیبایی خاصی به این مجموعه داده است.
موزه خیام Ú©Ù‡ در نزدیکی این آرامگاه واقع شده، مجموعه ای جذاب از ابزارهای ستاره شناسی قدیم را در خود جای داده Ùˆ بازدید از آن بسیار لذت بخش خواهد بود.ایران عزیز ما در طول تاریخ مشاهیر بسیاری را در خود پرورش داده است Ùˆ نابغه ها Ùˆ Ø§ÙØ±Ø§Ø¯ بی بدیلی در خاک کشورمان تعلیم Ùˆ تربیت ÛŒØ§ÙØªÙ‡ اند. یکی از معرو٠ترین این Ø§ÙØ±Ø§Ø¯ØŒ ØÚ©ÛŒÙ… عمر خیام نیشابوری، ریاضی دان، منجم Ùˆ شاعر قرن پنجم هجریست Ú©Ù‡ جایگاه والایی در میان مشاهیر Ùˆ نوابغ ایرانی دارد Ùˆ مقبره او نیز یکی از مشهورترین آرامگاه های ایرانی به شمار Ù…ÛŒ رود. آرامگاه خیام معرو٠ترین جاذبه گردشگری شهر نیشابور است Ùˆ نمادی برجسته از معماری نوین ایرانی Ù…ØØ³ÙˆØ¨ Ù…ÛŒ شود. این آرامگاه در سال Û±Û³Û³Û¸ بر اساس طرØÛŒ از معمار Ùقید، هوشنگ سیØÙˆÙ† ساخته Ùˆ در Û±Û² ÙØ±ÙˆØ±Ø¯ÛŒÙ† Û±Û³Û´Û² Ø·ÛŒ مراسم باشکوهی Ø§ÙØªØªØ§Ø شد. Ø·Ø±Ø Ø§ÛŒÙ† آرامگاه از زندگی، زمانه Ùˆ اندیشه های خیام Ú¯Ø±ÙØªÙ‡ شده است Ùˆ سه ویژگی ریاضی دان، ستاره شناس Ùˆ شاعر بودن او را به نمایش Ù…ÛŒ گذارد. آرامگاه خیام در باغی در جنوب شرقی شهر نیشابور واقع شده Ùˆ امامزاده Ùˆ مسجد Ù…ØÙ…د Ù…ØØ±ÙˆÙ‚ نیز در نزدیکی آن قرار دارد.
این سازه زیبا Ùˆ با شکوه با شماره Û±Û±ÛµÛ· در سال Û±Û³ÛµÛ´ توسط وزارت ÙØ±Ù‡Ù†Ú¯ Ùˆ هنر به ثبت رسید Ùˆ امروزه میزبان خیل دوست داران Ùˆ علاقهمندان به خیام است.خیام در سال ÛµÛ²Û¶ هجری قمری درگذشت Ùˆ پژوهش های متعددی مانند تØÙ‚یقی Ú©Ù‡ دو دانشمند روس Ùˆ هندی در مورد تولد Ùˆ ÙˆÙØ§Øª ÙˆÛŒ داشته اند نیز این موضوع را ثابت کرده است. اما بر روی سنگ قبری Ú©Ù‡ امروزه در آرامگاه او وجود دارد سال ÙˆÙØ§Øª ÛµÛ±Û· نوشته شده است. این دانشمند ایرانی پس از مرگ در گورستان ØÛŒØ±Ù‡ نیشابور Ú©Ù‡ در آن زمان قبرستان عمومی شهر بود، دÙÙ† Ù…ÛŒ شود. گورستان ØÛŒØ±Ù‡ در نزدیکی امامزاده Ù…ØØ±ÙˆÙ‚ از نوادگان امام چهارم شیعیان توسعه پیدا کرده بود Ùˆ مقبره خیام نیز در ضلع شرقی این امامزاده در داخل یک اتاقک ایوان مانند قرار داشت. امامزاده Ù…ØØ±ÙˆÙ‚ Ùˆ باغی Ú©Ù‡ گورستان ØÛŒØ±Ù‡ در آن واقع شده بود در زمان ØÛŒØ§Øª خیام در Ù…ØÙ„Ù‡ شادیاخ نیشابور قرار داشت.
سال ها Ùˆ قرن ها مقبره خیام به همین Ø´Ú©Ù„ باقی ماند تا اینکه در سال Û±Û³Û±Û³ هجری شمسی گروهی از مسوولان، شرق شناسان Ùˆ پژوهشگران برای Ø§ÙØªØªØ§Ø آرامگاه ÙØ±Ø¯ÙˆØ³ÛŒ راهی طوس شدند. در این میان آن ها سری به آرامگاه خیام Ù…ÛŒ زنند؛ اما این مکان را در وضعی نامناسب Ù…ÛŒ بینند Ú©Ù‡ این موضوع باعث Ù…ÛŒ شود دولت وقت ایران تصمیم بگیرد تا بنایی یادبود Ùˆ زیبا در شان خیام بسازند. این یادبود بر روی سکوی سنگی چهارگوش Ùˆ روبازی Ú©Ù‡ در نزدیکی مسجد Ù…ØØ±ÙˆÙ‚ قرار داشت ساخته Ù…ÛŒ شود. این سازه دو ایوان بالا Ùˆ پایین Ùˆ دیواری کوتاه Ùˆ سنگی از جنس سنگ خلج داشت Ùˆ در ÙØ§ØµÙ„Ù‡ سه یا چهار متر از دیوار بقعه قرار Ú¯Ø±ÙØªÙ‡ بود. یک ستون سنگی همراه با رباعی از ملک الشعرای بهار Ú©Ù‡ با خط نستعلیق تزیین شده بود نیز در نزدیکی این آرامگاه قرار داشت.این بنای یادبود Ú©Ù‡ امروزه در میدان خیام واقع شده- تا سال ها تغییری نمی کند تا اینکه مسوولان به این نتیجه Ù…ÛŒ رسند این سازه نیز درخور Ùˆ مناسب جایگاه خیام نیست. به همین دلیل تصمیم Ù…ÛŒ گیرند تا آرامگاهی زیبا Ùˆ شایسته برای این دانشمند ایرانی بسازند. از آنجایی Ú©Ù‡ سازه قدیمی آرامگاه در نزدیکی امامزاده Ù…ØØ±ÙˆÙ‚ قرار داشت Ùˆ نمی شد دو ساختمان بزرگ کنار هم باشند، تصمیم Ù…ÛŒ گیرند تا بنای جدید در مکان دیگری ساخته شود. پس از جست Ùˆ جوی بسیار، انجمن آثار ملی برای این کار انتخاب شد. این انجمن در طول ÙØ¹Ø§Ù„یت های خود تا سال Û±Û³ÛµÛµ هجری شمسی بیش از سی آرامگاه Ùˆ چندین بنای یابود ساخته بود. آنها برای اجرای کار، با توجه به وضعیت نامناسب آرامگاه خیام از مهندس هوشنگ سیØÙˆÙ† درخواست کردند تا سازه ای جدید متناسب با شخصیت خیام طراØÛŒ کند. آقای سیØÙˆÙ† در ابتدا به همراه آقای دکتر ØØ³ÛŒÙ† جودت -ناظر ساخت Ùˆ سازهای انجمن آثار ملی- از آرامگاه بازدید Ù…ÛŒ کنند Ùˆ وضعیت ساختمان را چنین توصی٠می کنند:
… راجع به مقبره خیام به طوری Ú©Ù‡ Ù…Ù„Ø§ØØ¸Ù‡ ÙØ±Ù…ودهاند، Ù…ØÙ„ آن ÙØ¹Ù„ا چسبیده به بقعه امام زاده Ù…ØØ±ÙˆÙ‚ است Ùˆ هر گونه عملی در این Ù…ØÙ„ØŒ نمیتواند استقلال Ùˆ برجستگی به مقبره خیام بدهد؛ بنابراین لازم است Ú©Ù‡ Ù…ØÙ„ جدیدی در همان Ù…ØÙˆØ·Ù‡ در نظر Ú¯Ø±ÙØªÙ‡ شود. با مطالعاتی Ú©Ù‡ در این قسمت به عمل آمد، Ù…ØÙ„ آرامگاه تعیین Ùˆ کروکی لازم نیز متناسب با Ù…ØÙ„ جدید تهیه شد تا در صورتی Ú©Ù‡ مورد مواÙقت باشد، نقشههای تکمیلی Ùˆ صورت برآورد هزینه آن تقدیم شود. مهندس سیØÙˆÙ† برای ساخت آرامگاه گوشه شمالی باغ امامزاده را پیشنهاد داد Ùˆ انجمن نیز آن را تایید کرد. پس از آن آقای سیØÙˆÙ† Ø·Ø±Ø Ù¾ÛŒØ´Ù†Ù‡Ø§Ø¯ÛŒ خود را کشید Ùˆ در سال Û±Û³Û³Û· Ù‡.Ø´ این Ø·Ø±Ø Ø±Ø§ برای کسب تایید از کارشناسان به دانشکده هنرهای زیبا ÙØ±Ø³ØªØ§Ø¯. مهندس ÙØ±ÙˆØºÛŒ -ریس وقت دانشکده هنرهای زیبا- در مورد Ø·Ø±Ø ÙˆÛŒ در نامه ای به انجمن آثار ملی Ù…ÛŒ نویسد:طرØÛŒ Ú©Ù‡ توسط آقای مهندس هوشنگ سیØÙˆÙ† استاد این دانشکده برای آرامگاه ØÚ©ÛŒÙ… عمر خیام تهیه شده Ùˆ ماکتهای مربوط به آن، مورد دقت قرار Ú¯Ø±ÙØª Ùˆ از طر٠آقای سیØÙˆÙ† درباره آن ØªÙˆØ¶ÛŒØØ§Øª کاÙÛŒ داده شد. با توجه به این نکته Ú©Ù‡ در تهیه Ø·Ø±Ø Ù…Ø²Ø¨ÙˆØ± از سبک معماری ایرانی ØØ¯Ø§Ú©Ø«Ø± Ø§Ø³ØªÙØ§Ø¯Ù‡ به عمل آمده این نقشه Ú†Ù‡ از Ù„ØØ§Ø¸ اصول ÙÙ† معماری Ùˆ Ú†Ù‡ از نظر سبک برای آرامگاه ØÚ©ÛŒÙ… بزرگ ایران، به طور کامل متناسب است. هد Ù…ÛŒ دهد تا نقشه های نهایی، جزییات کار Ùˆ چگونگی نظارت کار را به انجمن ارایه کند.
ÙˆÛŒ مشخصات آرامگاهی Ú©Ù‡ قرار است ساخته شود را چنین Ø´Ø±Ø Ù…ÛŒ دهد:استخوان بندی بنا، Ùلزی Ùˆ دارای روکش آلومینیوم خواهد بود. در قسمت Ø³Ù‚ÙØŒ نوعی شیشه های ضخیم الوان Ùˆ در متن قسمت بدنه، با کاشی پشت Ùˆ رو تزیین خواهد شد. زیر سازی بنا با بتون Ùˆ کرسی Ùˆ پلهها با سنگ گرانیت Ùˆ بدنه دیوار مجاور آب نماها با سنگ تراورتن (Û±) Ùˆ سنگ روی قبر از سنگ سیاه مشهد خواهد بود. شرکت ساختمانی «Ú©Ø§.Ú˜.ت» در نامه ای به انجمن اطلاع داد Ú©Ù‡ ØØ§Ø¶Ø± است مسوولیت ساخت آرامگاه خیام را بر اساس نقشه ای Ú©Ù‡ مهندس سیØÙˆÙ† ارایه کرده بر عهده بگیرد. این شرکت ساختمانی پیش از این در زمینه ساخت آرامگاه نادرشاه با انجمن Ùˆ مهندس سیØÙˆÙ† همکاری کرده بود. در مورد همکاری با این شرکت ایرانی نیز مهندس سیØÙˆÙ† Ùˆ دکتر ØØ³ÛŒÙ† جودت به انجمن اعلام کردند:ارجاع کار به یک شرکت پیمانکار خارجی جهت ساخت مقبره مستلزم تØÙ…Ù„ هزینه زیاد است Ùˆ از طرÙÛŒ شرکت ساختمانی کا.Ú˜.ت تعهد نموده Ú©Ù‡ در صورت نیاز متخصصین خارجی را جهت نظارت Ùˆ اجرای درست کار استخدام نماید. از طرÙÛŒ به اثبات رسیدن شایستگی شرکت کا.Ú˜.ت در ساخت مقبره نادرشاه بر همگان آشکار شده Ùˆ شایسته است Ú©Ù‡ ساخت مقبره خیام نیز به شرکت مزبور داده شود. آنها همچنین به این نکته اشاره کردند Ú©Ù‡ تاخیر در ساخت Ùˆ بی توجهی ممکن است مانند بنای آرامگاه ÙØ±Ø¯ÙˆØ³ÛŒ پشیمانی به بار بیاورد. در زمان ساخت بنای آرامگاه ÙØ±Ø¯ÙˆØ³ÛŒ در سال Û±Û³Û±Û³ به هنگام طراØÛŒ بنا Ùˆ Ù…ØØ§Ø³Ø¨Ø§Øª Ùنی، دقت کاÙÛŒ Ùˆ کامل انجام نشد. این موضوع باعث شد تا در همان سالهای اولیه پس از ساخت، ساختمان رطوبت بگیرد Ùˆ نشست کند. آسیب ها تا ØØ¯ÛŒ پیش Ø±ÙØª Ú©Ù‡ مرمت Ùˆ تعمیرات هم پاسخگوی کار نبود Ùˆ مجبور شدند تا آرامگاه را در سال Û±Û³Û´Û³ با ØÙظ نمای ظاهری سازه قبلی زیر نظر مهندس سیØÙˆÙ† دوباره بسازند.
جالب است بدانید در زمان انتقال آرامگاه به مکان جدید، مسوولین امر قبر خیام را نبش قبر Ù…ÛŒ کنند. آنچه از اسکلت خیام باقی مانده بود را داخل پارچه Ùˆ سپس صندوقچه ای Ùلزی Ù…ÛŒ گذارند Ùˆ آن را به جای ÙØ¹Ù„ÛŒ منتقل Ù…ÛŒ کنند. البته از جنازه خیام چیز زیادی باقی نمانده بود Ùˆ بر اساس گزارش ها بزرگترین استخوان او از بند انگشت هم کوچکتر بود.به این صورت، در سال Û±Û³Û³Û¸ Ù‡.Ø´ کار ساخت آرامگاه آغاز شد Ùˆ در ششم شهریور ماه Û±Û³Û´Û± Ù‡.Ø´ پس از سه سال کار بی وقÙÙ‡ بنای آرامگاه تکمیل Ùˆ به پایان رسید. آرامگاه خیام بعد از انجام کارهای معمول در دوازده ÙØ±ÙˆØ±Ø¯ÛŒÙ† Û±Û³Û´Û² به صورت رسمی Ùˆ توسط Ù…ØÙ…درضا پهلوی Ø§ÙØªØªØ§Ø شد. مشکلاتی Ú©Ù‡ در جابجایی آرامگاه خیام به وجود آمد.البته جابهجایی آرامگاه علاوه بر خوبی هایی Ú©Ù‡ داشت مشکل هایی را نیز به بار آورد. این کار با شتاب زدگی انجام شد Ùˆ به همین دلیل نقص هایی در آن پدید آمد. مشکل اول بلندتر بودن Ø³Ø·Ø Ø¢Ø±Ø§Ù…Ú¯Ø§Ù‡ از امامزاده Ù…ØØ±ÙˆÙ‚ است. در Ø·Ø±Ø Ø§ÙˆÙ„ÛŒÙ‡ قرار نبود آرامگاه پله داشته باشد Ùˆ بر روی یک سکو بنا شود؛ اما در هنگام اجرا این Ø§ØªÙØ§Ù‚ Ø§ÙØªØ§Ø¯ Ùˆ سازه مقبره از امامزاده بلندتر شد.مشکل بعدی مساله زیبایی شناسی امامزاده Ù…ØØ±ÙˆÙ‚ بود. پیش از جابهجایی زائران از در٠شمالی وارد ØØ±Ù… Ù…ÛŒ شدند اما پس از انتقال مقبره خیام ورودی امامزاده تغییر پیدا کرد Ùˆ ترکیب ابتدایی آن به هم ریخت.
علاوه بر مشکلات بالا وجود دو مقبره در یک باغ، مساله دیگری بود Ú©Ù‡ چالش های زیادی را برای سازمان میراث ÙØ±Ù‡Ù†Ú¯ÛŒ ایجاد کرد. امامزاده Ù…ØØ±ÙˆÙ‚ ØªØØª نظارت اداره اوقا٠بوده Ùˆ باغی Ú©Ù‡ این امامزاده Ùˆ آرامگاه خیام در آن واقع شده نیز وقÙÛŒ است. این موضوع باعث به وجود آمدن تداخل هایی بین اداره میراث ÙØ±Ù‡Ù†Ú¯ÛŒ Ùˆ اوقا٠شد Ùˆ دامنه مشکل به میراث ÙØ±Ù‡Ù†Ú¯ÛŒ Ú©Ù„ رسید.برای ØÙ„ این مشکل ها باغ خیام Ùˆ امامزاده با Ùنس از هم جدا شدند Ùˆ ØØ§Ù„ا زائران Ùˆ گردشگرانی به صورت جداگانه از مجموعه های باغ دیدن Ù…ÛŒ کنند.البته Ø§ØªÙØ§Ù‚ات به اینجا خلاصه نشد برای مثال گلهای سرخ خیامی، از نیشابور تا لندن داستانی جالب را تداعی میکند .داستان بسیار جالبی در مورد مکان دÙÙ† خیام Ùˆ نقل قول ÙˆÛŒ در زمینه Ù…ØÙ„ دÙنش وجود دارد Ú©Ù‡ در این قسمت Ù…ÛŒ خواهیم به آن بپردازیم. خیام در زمان ØÛŒØ§ØªØŒ دوستان Ùˆ مریدان بسیاری داشته Ú©Ù‡ یکی از آنها نظامی عروضی سمرقندی شاعر ایرانیست. ÙˆÛŒ برای دیدار خیام راهی نیشابور شده Ùˆ زمانی Ú©Ù‡ Ù…ÛŒ Ùهمد ÙˆÛŒ از دنیا Ø±ÙØªÙ‡ بسیار متاثر Ù…ÛŒ شود. او پیشتر از خیام شنیده بود Ú©Ù‡ «Ú¯ÙˆØ± من در موضعی باشد Ú©Ù‡ هر بهار شمال بر من Ú¯Ù„ Ø§ÙØ´Ø§Ù† Ù…ÛŒ کند». نظامی Ú©Ù‡ علاقه Ùˆ Ù…ØØ¨Øª بسیاری به ÙˆÛŒ داشته سری به آرامگاهش Ù…ÛŒ زند Ùˆ مقبره او را غرق در Ø´Ú©ÙˆÙÙ‡ Ùˆ Ú¯Ù„ Ù…ÛŒ بیند Ùˆ از تعبیر ØØ±Ù خیام Ø´Ú¯ÙØª زده Ù…ÛŒ شود. او در این مورد Ù…ÛŒ گوید Ú©Ù‡ درختان گلابی Ùˆ زردآلو در باغ رشد کرده اند Ùˆ چندان Ø´Ú©ÙˆÙÙ‡ بر قبر خیام ریخته Ú©Ù‡ انگار گورش زیر Ú¯Ù„ ها پنهان شده است. سال ها Ùˆ قرن ها بعد از این ماجراها، سیمپسن(خبرنگاری انگلیسی Ú©Ù‡ برای ماموریتی به ایران آمده بود)راهی نیشابور Ù…ÛŒ شود Ùˆ از مقبره خیام بازدید Ù…ÛŒ کند. او هم مانند نظامی عروضی در مقابل قبر خیام چند بوته Ú¯Ù„ سرخ Ù…ÛŒ بیند Ùˆ متوجه Ù…ÛŒ شود Ú©Ù‡ پیش بینی خیام تØÙ‚Ù‚ پیدا کرده است.
سیمپسن از این ماجرا Ø´Ú¯ÙØª زده Ù…ÛŒ شود. او چند تخم از بوته های Ú¯Ù„ سرخ را Ù…ÛŒ چیند Ùˆ به همراه نامه ای برای یکی از دوستان خود در انگلستان Ù…ÛŒ ÙØ±Ø³ØªØ¯. Û¸ سال بعد از این Ø§ØªÙØ§Ù‚ØŒ انجمن عمر خیام در لندن تاسیس Ù…ÛŒ شود Ùˆ دوستان این شاعر ایرانی بذر بوته Ú¯Ù„ سرخ خیام را در مقابل قبر Ùیتز جرالد مترجم رباعیات خیام- Ù…ÛŒ کارند. این Ú¯Ù„ ها تا امروز باقی مانده اند Ùˆ عطر شعر Ùˆ آوازه ادب او را تا به امروز در جهان پراکنده ساخته اند.
Ú¯ÙØª Ùˆ گویی خواندنی با یکی از دوست داران خیام
یکی از مطالب جالبی Ú©Ù‡ در مورد آرامگاه خیام Ùˆ Ù†ØÙˆÙ‡ ساخت آن وجود دارد، Ú¯ÙØª Ùˆ گوییست Ú©Ù‡ چندی پیش یکی از خبرنگاران با یکی از جوانان قدیم نیشابور انجام داده است. این ÙØ±Ø¯ سال ها پیش در جوانی در باغ Ùˆ آرامگاه خیام کار Ù…ÛŒ کرده است Ùˆ در هشتادمین سال زندگی خود خاطره ها Ùˆ داستان های بسیاری برای Ú¯ÙØªÙ† Ùˆ شنیدن دارد. این Ú¯ÙØª Ùˆ Ú¯ÙˆÛŒ خواندنی با ØØ§Ø¬ ØØ³ÛŒÙ† خانی، اولین نگهبان باغ خیام در مورد چگونگی ساخت آرامگاه جدید را از دست ندهید.
من از ØØ¯ÙˆØ¯ سن Û²Û³ سالگی Ùˆ همزمان با شروع ساخت مقبره جدید خیام به عنوان کارگر در باغ آرامگاه ØØ¶ÙˆØ± داشتم. در آن زمان مقبره خیام در گوشه شمال شرقی امامزاده Ù…ØØ±ÙˆÙ‚ Ùˆ چسبیده به آن قرار داشت Ùˆ سنگ آرامگاه همان سنگیست Ú©Ù‡ ÙØ¹Ù„ا در ÙÙ„Ú©Ù‡ خیام (میدان خیام نیشابور) نصب است. در آن دوره (سال Û±Û³Û³Û¸ شمسی) دیوار دور باغ Ú¯Ù„ÛŒ بود. اولین اقدام برای ساخت آرامگاه خیام با Ø§ØØ¯Ø§Ø« بلوار خیام عطار Ùˆ جدول گذاری Ùˆ Ø¢Ø³ÙØ§Ù„ت این بلوار شروع شد. پس از آن تخریب دیوار شمالی باغ برای ورود Ù…ØµØ§Ù„Ø Ø§Ø² قبیل سنگ Ùˆ سیمان Ùˆ میل گرد به داخل باغ انجام Ú¯Ø±ÙØª. از اولین Ø§ÙØ±Ø§Ø¯ÛŒ Ú©Ù‡ برای شروع کار به نیشابور آمده بودند میتوان از یک معمار اصÙهانی Ùˆ یک نجار از نایین نام برد. پس از آن مهندسان شرکت کا.Ú˜.ت (شرکت مجری طرØ) وارد شهر نیشابور شدند. سنگهای دور آرامگاه را از مشهد Ù…ÛŒ آوردند Ùˆ به دستور مهندس اصلی Ú©Ù‡ یونانی بود Ùˆ کنستانتین نام داشت کار گود برداری آرامگاه شروع شد. مهندس ناظر نیز ÙØ±Ø¯ÛŒ به نام Ùینگر بود. آن زمان گودبرداری با لوازم دستی Ùˆ بیل Ùˆ کلنگ انجام Ù…ÛŒ Ú¯Ø±ÙØª. گودی زیر آرامگاه به اندازه Ø§Ø±ØªÙØ§Ø¹ آرامگاه بود. مهندس هوشنگ سیØÙˆÙ† Ø·Ø±Ø§Ø Ù…Ù‚Ø¨Ø±Ù‡ نیز مرتب از سازه ها Ùˆ کارها سرکشی Ù…ÛŒ کرد Ùˆ بین نیشابور Ùˆ تهران در Ø±ÙØª Ùˆ آمد بود. ابتدا تراش غرÙÙ‡ های سنگی دور آرامگاه با ØØ¯ÙˆØ¯ سی سنگتراش شروع شد Ùˆ جابهجایی آنها توسط جرثقیل های دستی صورت Ù…ÛŒ Ú¯Ø±ÙØª. پس از آن نوبت پایه ریزی Ùˆ جوش اسکلت آهنی شد. این جوشکاری ها ØØ¯ÙˆØ¯ دو سال طول کشید. سنگ های دور آرامگاه را مهندس کالا بالاکس در جای خود قرار Ù…ÛŒ داد Ùˆ جوشکار، شخصی ایرانی به نام خشنود بود. بالاخره اسکلت Ùˆ جوشکاری Ùˆ نمای بیرونی آرامگاه به پایان رسید Ùˆ بنا برای کاشی کاری آماده شد. نهایتا در سال Û±Û³Û´Û± شمسی Ùˆ با ØØ¶ÙˆØ± پهلوی دوم، مراسم Ø§ÙØªØªØ§Ø آرامگاه جدید خیام انجام Ú¯Ø±ÙØª Ùˆ پس از انتقال جعبه خاک آرامگاه قبلی به آرامگاه جدید، ØØ§Ø¬ سید سعید انوار Ø±ÙˆØØ§Ù†ÛŒ وقت نیشابور بر سنگ قبر جدید نماز خواند. با دستور مهندس کنستانتین Ùˆ از سال Û´Û² من به عنوان اولین نگهبان باغ خیام منصوب شدم Ùˆ از آن زمان تا زمان بازنشستگی روزها به عنوان باغبان آرامگاه مشغول به خدمت بودم. باید بگویم ابتدا عهده دار اداره باغ Ùˆ آرامگاه خیام برعهده ÛŒ اداره ÙØ±Ù‡Ù†Ú¯ Ùˆ هنر Ùˆ سپس انجمن آثار ملی بود Ùˆ در نهایت اداره ارشاد اسلامی Ùˆ اداره میراث ÙØ±Ù‡Ù†Ú¯ÛŒ اداره این باغ را در اختیار Ú¯Ø±ÙØªÙ†Ø¯. از بهترین خاطراتم در آن دوران، اجرای موسیقی توسط استاد شجریان Ùˆ عبدالوهاب شهیدی بود Ú©Ù‡ در زمان مراسم بزرگداشت خیام انجام شد.
معماری آرامگاه خیام
باغی Ú©Ù‡ آرامگاه در آن ساخته شده بیست هزار متر مربع وسعت دارد. طول مقبره خیام Û±Û¸ متر است Ùˆ بلندای آن به Û²Û² متر Ù…ÛŒ رسد. در ساخت پیکره Ùˆ قسمت بیرونی آن از بتن Ø§Ø³ØªÙØ§Ø¯Ù‡ شده Ú©Ù‡ هسته Ùلزی بنا را سرپا Ù†Ú¯Ù‡ Ù…ÛŒ دارد. دور تا دور آرامگاه با درختان کاج Ù…ØØ§ØµØ±Ù‡ شده Ùˆ نمونه ای از تلÙیق هنر معماری مدرن Ùˆ قدیمی ایرانی را به نمایش گذاشته است. سازه این بنا از نام خیام Ú©Ù‡ به معنی خیمه دوز است- الهام Ú¯Ø±ÙØªÙ‡ شده Ùˆ Ø´Ú©Ù„ÛŒ از یک چادر یا خیمه Ú©Ù‡ خود را بالا کشیده به نمایش Ù…ÛŒ گذارد. مقبره خیام Ø¨Ø±Ú¯Ø±ÙØªÙ‡ از اندیشه ها Ùˆ علم اوست Ùˆ به کلاه درویشان یا قطعه الماسی تراش خورده شباهت دارد. این بنا ده پایه دارد Ú©Ù‡ عدد Û±Û° Ù…ÛŒ خواهد اولین عدد دو رقمی ریاضی Ùˆ پایه اعداد اصلی را نشان دهد. از هر پایه دو تیغه به Ø´Ú©Ù„ مورب Ùˆ مارپیچ بالا Ø±ÙØªÙ‡ Ú©Ù‡ در انتها همدیگر را Ù…ÛŒ برند Ùˆ سق٠بنا را Ù…ÛŒ سازند. این تیغه ها در سمت دیگر ÙØ±ÙˆØ¯ Ù…ÛŒ آیند Ùˆ Ø´Ú©Ù„ÛŒ پیچیده از طراØÛŒ را نشان Ù…ÛŒ دهند. چنین Ø´Ú©Ù„ هندسی Ùˆ عدد Û±Û° آن هر دو نمادی از دانش ریاضی خیام هستند.زمانی Ú©Ù‡ تیغه ها در این سازه با یکدیگر برخورد Ù…ÛŒ کنند ÙØ¶Ø§Ù‡Ø§ÛŒÛŒ پر Ùˆ خالی به وجود Ù…ÛŒ آورند Ú©Ù‡ در قسمت های بالایی به Ø´Ú©Ù„ ستاره هایی دیده Ù…ÛŒ شوند. از میان این ستاره ها آسمان آبی نیشابور پیداست. در نزدیکی گنبد آرامگاه ستاره ها Ú©ÙˆÚ†Ú© Ùˆ کوچکتر Ù…ÛŒ شوند Ùˆ در آخر یک ستاره پنج پر گنبد را کامل Ù…ÛŒ کند. این ستاره ها، نقشی Ú©Ù‡ از آسمان پیداست Ùˆ Ø´Ú©Ù„ قرارگیری آن Ù…ÛŒ خواهد وجهه ستاره شناسی خیام را به نمایش بگذارد. جالب Ú©Ù‡ بدانید هوشنگ سیØÙˆÙ† از عناصر معماری دوران سلجوقیان نیز در طراØÛŒ این بنا Ø§Ø³ØªÙØ§Ø¯Ù‡ کرده است.
نکته دیگری Ú©Ù‡ در طراØÛŒ آرامگاه به کار Ø±ÙØªÙ‡ØŒ لوزی هاییست Ú©Ù‡ از برخورد تیغه ها با هم ایجاد شده اند. این ده لوزی با کاشی کاری هایی به خط تعلیق شکسته Ùˆ به روش خطاطان بزرگی مانند میرعماد، با بیست رباعی خیام تزیین شد. انتخاب رباعی ها Ùˆ اشعار بر عهده جلال همایی بود Ùˆ خط آن هنر دست مرتضی عبد الرسولی است. این نوشته ها در سال Û±Û³Û³Û¹ Ù‡.Ø´ ØªØØª نظر مهندس سیØÙˆÙ† به بنا اضاÙÙ‡ شد Ùˆ در تاریخ معماری ایران، آرامگاه خیام اولین سازه ای بود Ú©Ù‡ در آن از خط تعلیق Ø§Ø³ØªÙØ§Ø¯Ù‡ Ù…ÛŒ شد. این لوزی ها به غیر از خطاطی به وسیله نقش هایی از Ú¯Ù„ØŒ برگ Ùˆ پیچک Ùˆ با Ø§Ø³ØªÙØ§Ø¯Ù‡ از کاشی معرق زیبا شده است Ú©Ù‡ Ù…ÛŒ خواهد به شاعر بودن خیام اشاره داشته باشد.مهندس هوشنگ سیØÙˆÙ† دراین باره میگوید اولین چیزی Ú©Ù‡ در ساخت Ùˆ طراØÛŒ آرامگاه باید در نظر Ù…ÛŒ Ú¯Ø±ÙØªÙ… جدا کردن آن از ÙØ¶Ø§ÛŒ امامزاده Ùˆ مسجد Ù…ØØ±ÙˆÙ‚ بود. طراØÛŒ من باید به شیوه ای انجام Ù…ÛŒ شد Ú©Ù‡ این دو ساختمان با یکدیگر تداخل پیدا نکنند. برای انجام این کار برای باغ یک Ù…ØÙˆØ± عرضی در نظر Ú¯Ø±ÙØªÙ… Ùˆ گوشه شمال شرقی باغ را از امامزاده جدا کردم. در چهار مقاله عروضی Ú¯ÙØªÙ‡ ای از خیام وجود داشت Ú©Ù‡ مایل بود آرامگاهش در مکانی باشد Ú©Ù‡ در ÙØµÙ„ بهار بر روی آن Ú¯Ù„ بریزد. بنابراین مکانی را در باغ انتخاب کردم Ú©Ù‡ با درختان زردآلوی باغ Ø§Ø®ØªÙ„Ø§Ù Ø§Ø±ØªÙØ§Ø¹ÛŒ سه متری داشته باشد. از آن جایی Ú©Ù‡ این Ù…ØÙ„ سه متر پایین تر از درختان است در بهار Ø´Ú©ÙˆÙÙ‡ های زردآلود بر روی مزار Ù…ÛŒ ریزد.
از طرÙÛŒ دیگر، همه Ù…ÛŒ دانیم Ú©Ù‡ خیام ریاضی دان، منجم Ùˆ ادیب بود. سعی کردم طراØÛŒ ام به Ø´Ú©Ù„ÛŒ باشد Ú©Ù‡ این سه جنبه شخصیتی در آرامگاه او تجلی پیدا کند. من عدد ده را پایه طراØÛŒ بنا قرار دادم. Ù…ÛŒ دانیم Ú©Ù‡ ده اولین عدد دو رقمی Ùˆ اساس بسیاری از اعداد است. دایره ای Ú©Ù‡ سازه روی آن قرار Ù…ÛŒ Ú¯Ø±ÙØª به ده قسمت تقسیم شد Ùˆ در هر قسمت یک پایه به کار Ø±ÙØª. طراØÛŒ به Ø´Ú©Ù„ÛŒ است Ú©Ù‡ از هر پایه دو تیغه بر اساس یک مدل ریاضی خاص به Ø´Ú©Ù„ مورب بالا Ù…ÛŒ رود Ùˆ به دیگر تیغه ها برخورد Ù…ÛŒ کند. این تیغه ها از رو به رو بر پایه مقابل خود پایین Ù…ÛŒ آیند Ùˆ همه این تیغه های مورب در Ù…ØÙˆØ± عمودی برج یکدیگر را قطع Ù…ÛŒ سازند. Ø³Ø·Ø Ø¨Ù‡ دست آمده بسیار پیچیده است Ùˆ بر اثر یک ÙØ±Ù…ول ریاضی به وجود آمده است Ú©Ù‡ جنبه ریاضی دان بودن خیام را نشان Ù…ÛŒ دهد. همچنین این برخورد Ùˆ قطع تیغه ها با یکدیگر در سق٠آرامگاه Ø´Ú©Ù„ÛŒ از یک ستاره را به نمایش Ù…ÛŒ گذارد Ú©Ù‡ نمادی از ستاره دان بودن ÙˆÛŒ است. درو تا دور برج آرامگاه چشمه سارهایی وجود داشت Ú©Ù‡ در کنار آنها دایره ای وسیع به مرکز خود سازه ساخته شد. در ساخت این دایره از سنگ گرانیت Ùˆ اجزای مثلثی Ø´Ú©Ù„ØŒ ØªÙˆØ±ÙØªÚ¯ÛŒ ها Ùˆ بیرون آمدگی هایی Ø§Ø³ØªÙØ§Ø¯Ù‡ کردیم تا Ø´Ú©Ù„ خیمه را تداعی کنیم. از جهتی دیگر Ù‡ÙØª ØÙˆØ¶ با کاشی هایی Ùیروزه رنگ در این مکان وجود دارند Ú©Ù‡ در مجموع قسمتی از یک ستاره را نشان Ù…ÛŒ دهند. همچنین عدد Ù‡ÙØª آنها Ù…ÛŒ خواهد Ù…Ùهوم Ù‡ÙØª ÙÙ„Ú©ØŒ Ù‡ÙØª آسمان Ùˆ Ù‡ÙØª تپه را یاد آورد شود.
مشهورترین کش٠ها، دستاوردها و نوشته های به جای مانده از خیام
خیام در طول زندگی پربار خود آثار Ùˆ دستاوردهای زیادی داشت Ú©Ù‡ بسیاری از آن ها هنوز در زندگی امروز ما مورد Ø§Ø³ØªÙØ§Ø¯Ù‡ قرار Ù…ÛŒ گیرند Ú©Ù‡ این نشان از بزرگی Ùˆ نبوغ ÙˆÛŒ دارد. معرÙÛŒ تمام آن ها خود به مقاله ای جداگانه Ùˆ ØØªÛŒ کتابی نیاز دارد، به همین دلیل در این مطلب تنها به چند اثر از مهمترین این آثار اشاره Ù…ÛŒ کنیم.<