مختصری درباره مشهد مقدس

حوضهٔ رودخانهٔ کشف رود در میان کوههای هزار مسجد و بینالود که شهر مشهد در آن قرار دارد از ابتدا مسکن قوم آریایی بود به خاطر شرایط مناسب طبیعی، از پیش از اسلام به عنوان یکی از مناطق مورد توجه برای سکونت خراسان محسوب می شده است.

تاریخچه و انتخاب نام  شهر مشهد

در نزدیکی شهر فعلی "مشهد" شهری بنام "توس" وجود داشته ‌است که در اسطوره‌های ایرانی بنای اصلی شهر توس را به جمشید و تجدید بنای آن را به توس، پهلوان و سپهسالار کیانی نسبت می‌دهند.از تاریخ این شهر در قبل از اسلام، به جز افسانه‌ای چند، آگاهی چندانی در دست نیست ولی با توجه به اسناد موجود، می‌توان حدس زد که این شهر در اواخر حکومت ساسانیان یکی از مرزداری‌های سرراه گرگان ونیشابور، مرو و بلخ و از ولایت‌های مشهور در خراسان بزرگ بوده‌است.توس در زمان خلافت عثمان به‌طور کامل توسط اعراب فتح شد و در دورهٔ اسلامی این منطقه بخشی از ولایت توس به مرکزیت شهر تابران بود که آبادی‌های سناباد و نوغان که بخشی از مشهد کنونی هستند را نیز در بر می‌گرفت.پس از حملهٔ مغولان مردم شهر  ویران ‌شدهٔ توس به مشهد مهاجرت کردند و شهر توسعه پیدا کرد مشهد در زمان حکومت نادر شاه  به عنوان "پایتخت ایران "انتخاب شد.واژه مشهد به معنی محل شهادت است و در عرف و اصطلاح سده سوم هجری قمری ، بر قبور ائمه واولیاء و رجال  اطلاق می‌شده‌است، چنان که در آن زمان، "مشهد مرغاب" در فارس ، و "مشهد میهنه" آرامگاه ابو سعید ابوالخیر و "مشهد توس" یا "مشهد رضوی" در خراسان، وجود داشته‌است.علی بن موسی الرضا پس از قتل به دست مامون عباسی  در سال ۲۰۲ هـ. ق، در آرامگاه هارونی سناباد به خاک سپرده شد و از آن پس"سناباد نوغان" به نام "مشهدالرضا" خوانده شد و به مرور زمان بر پهنه آن، به ویژه در زمان شاه تهماسب صفوی افزوده گشته و مردم توس به مشهد کوچ داده شدند.به مرور زمان نام مشهد بر این شهر ماندگار شد و نام مشهد اولین بار توسط سلطان محمود غزنوی به این شهر داده شد.

به گفته تاریخ نویسان، هنگامی که یزدگرد سوم از برابر سپاهیان مسلمان عرب گریخت، به خراسان روی آورد. سپاه مسلمانان به فرماندهی احنف بن قیس که مامور فنح خراسان بودند وی را تعقیب کردند.یزدگرد که آنان را به دنبال خویش یافت، راهی توس شد تا از "کنارنگ توس" مرزبان خود در آن خطه پناه بخواهد، اما کنارنگ با این بهانه که از یک سو، توس گنجایش موکب بزرگ پادشاهی را ندارد، و از سوی دیگر، پناه دادن به پادشاه، امکان یورش سپاه مسلمانان را افزایش می‌دهد، یزدگرد را از توس راهی به مرو کرد.حاکم مرو نیز در آغاز به استقبال یزدگرد شتافت، اما سرانجام از او رخ برتافت و آخرین شاه ساسانی در سال ۳۱ هجری به دست آسیابانی در مرو کشته شد.کنارنگ توس هم با احساس خطر از سپاه مسلمانان، طی نامه‌ای از عبدالله بن عامر، امان خواست و عهد کرد که اگر پیشنهاد او پذیرفته شود، در فتح نیشابور مسلمانان را یاری خواهد داد. پس چنین کرد و به امارت نیشابور دست یافت.با این ترفند، کنارنگیان، به رغم فتح خراسان، همچنان نفوذ خود را در خطه توس حفظ کردند و تا پایان عصر اموی و چیرگی سپاه ابو مسلم در سال ۱۲۹ هجری، در آن جا ماندند و تنها پس از یورش سرداران ابومسلم بود که آن جا را رها کردند.گرچه فرمانداران خراسان از جانب حکومت مرکزی برگزیده می‌شدند، اما بی کفایتی این والیان و جنبش‌هایی که در گوشه و کنار این خطه رخ می‌داد، گاه مردم را چنان برمی‌آشفت که خواهان برکناری ایشان می‌شدند.از جمله در سال‌های پایانی قرن دوم، آن زمان که علی بن عیسی والی خراسان بود، فتنه و آشوب تا آن اندازه در خراسان بالا گرفت که هارون الرشید سال ۱۸۹ خود برای سرکوب شورش، رهسپار ولایات شرقی شد،اما علی بن عیسی، فرصت طلبانه، و با هدایای بسیار، در ری  نزد او آمد و هارون او را در حکمرانی خراسان پایدار داشت که بعد از یک سال، شورش از حد گذشت و هارون وی را برکنار کرد.در سال ۱۹۲ نیز خود برای استقرار امنیت کامل، راهی خراسان شد و در باغ حمید بن قحطبه اقامت گزید و یک سال پس از آن چنان بیمار شد که همان جا مرد و در تالار بزرگ کاخی که در آن باغ قرار داشت، به خاک سپرده شد.در دوران حکومت هارون عباسی حمید بن قحطبه طائی والی خراسان بود که کاخی در باغی واقع در ۱٫۵ کیلومتری سناباد داشت و در بهار سال ۱۹۳ هجری قمری، هارون که برای سرکوب شورشی عازم سمرقند بود، در نوغان بیمار شد و بنا به وصیتش او را در آن باغ دفن کردند.چند سال بعد در دوران خلافت مامون در ۲۰۲ هجری قمری،" علی بن موسی الرضا" که پس از یک سال اقامت در مرو عازم بغداد بود، در منزل امیر سناباد مسموم شد و مأمون پیکر او را نزدیک قبر هارون به خاک سپرد.از آن پس آن نقطه «مشهد الرضا» به معنی «محل شهادت رضا» و به اختصار "مشهد "نام گرفت.توس در دل خود شهرهایی داشته، که نوغان و طابران از آبادترین آنها بوده و آورده‌اند که این دو شهر هزار قریه و آبادی را در بر می‌گرفته‌است و در طول تاریخ، گاه نوغان اعتبار افزونتری می‌یافته و زمانی طابران رونق بیشتری داشته‌است.جایی که اکنون به نام شهر توس معروف است و آرامگاه فردوسی، حماسه سرای نامدار ایران در آن قرار دارد، تنها بخشی از توس قدیم، یعنی همان طابران است، که بقایای ارگ و باروی نیمه ویرانی که مردم آن را قصر مامون می‌خوانند و بنای بزرگی که به بقعه هارونیه مشهور شده‌است، در آن پیداست و در حال حاضر حدود بیست کیلومتری شمال غربی شهر مشهد است.دیگر شهر بزرگ و نامدار توس، نوغان بوده که اینک در دل شهر مشهد قرار دارد و یکی از آبادی‌های پیرامون نوغان، روستایی به نام سناباد بوده که آب و هوایی خوش و مطبوع، کشتزارهایی پربار قنات هایی سرشار و بوستانهایی شاداب و سرسبز داشته‌ است.بهار سال ۱۹۳ هجری قمری هنگامی که هارون جهت سرکوب شورشی در سمرقند به نوغان رسید مریض و سپس فوت نمود وی وصیت نموده بود پس از مرگ او را در باغ مجاور محل اقامتش دفن نمایند.مآمون جانشین هارون پس از گذشت چند سالی از خلافتش در اثر طغیانی که علیه وی در عراق پدید آمد به قصد آنکه تمایل شیعیان را به خود جلب کند «علی ابن موسی الرضا» را به جانشینی نامزد کرد.علی ابن موسی الرضا پس از یک سال ماندن در مرو  رهسپار بغداد شد، وقتی به روستای نوغان رسید به خانه امیر سناباد وارد و در آن جا مسموم و در سال ۲۰۲ یا ۲۰۳ ه-ق پس از سه روز درگذشت و پیکرش در باغ حمید بن قحطبه در ۱٫۵ کیلومتری روستای سناباد مدفون شد، از همان زمان این نقطه به نام مشهد الرضا و بعد به اختصار مشهد نام گرفت.در تاریخ ۱۳۸۸/۸/۸ سالروز تولد علی بن موسی الرضا امام هشتم شیعیان، مشهد رسماً "پایتخت معنوی ایران" شد.البته لازم به ذکر است که در آخرین بررسی ها شهر مشهد به عنوان پایتخت جهان اسلام منصوب شد.

آب و هوا و موقعیت جغرافیایی شهر  مشهد

شهر مشهد مرکز استان خراسان رضوی با ۳۲۸ کیلومتر مربع مساحت. در شمال شرق ایران و در طول جغرافیایی ۵۹ درجه و ۱۵ دقیقه تا ۶۰ درجه و ۳۶ دقیقه و عرض جغرافیایی ۳۵ درجه و ۴۳ دقیقه تا ۳۷ درجه و ۸ دقیقه و در حوضهٔ آبریز کشف رود، بین رشته‌کوه‌های بینالود و هزار مسجد واقع است. ارتفاع شهر از سطح دریا حدود ۱۰۵۰ متر (حداکثر ۱۱۵۰ متر و حداقل ۹۵۰ متر) است.دشت مشهد به صورت دره‌ای وسیع دارای ابعادی به طول بیش از ۱۰۰ کیلومتر و عرض متوسط حدود ۲۵ کیلومتر و وسعت حدود ۲۵۰۰ کیلومتر مربع است. دشت مشهد با مختصات طول جغرافیایی ´۲۱:°۵۸ تا ´۰۸:°۶۰ درجه شرقی و عرض جغرافیایی ´۴۰:°۳۵ تا ´۰۳:°۳۶ درجه شمالی در حوضهٔ آبریز رودخانهٔ کشف‌رود در خراسان رضوی قرار دارد. از میان سازندهای موجود در این دشت، سازند مزدوران (سازند دوران دوم) در رابطه با منابع آب زیرزمینی حائز اهمیت است. این سازند که از رسوبات سخت کربناته تشکیل شده، به دلیل وجود فضاهای خالی کارستی قادر است سفره‌های آب زیرزمینی را به وجود آورد. از  جمله منابع آب سطحی این دشت نیز می‌توان به خود رودخانهٔ کشف‌رود اشاره کرد. این رودخانه در گذشته دارای آب زیادی بوده‌است؛ ولی در حال حاضر به علت پایین افتادن سطح آب زیرزمینی و در نتیجه قطع شدن زهکش‌ها تنها در مواقع سیلابی شدید، مقداری آب از سرشاخه‌های آن وارد می‌شوند. مشهد به دلیل موقعیت جغرافیایی خاص که در منطقهٔ مرزی بین شمال و جنوب خراسان قرار دارد و هم‌چنین تداخل جبهه‌های مختلف آب و هوایی، دارای آب و هوا و خصوصیات ویژهٔ اقلیمی است و قسمت اعظم دشت مشهد-نیشابور، جزء اقلیم سرد و خشک و قسمتی از دشت مشهد-قوچان، نیمه خشک و سرد و بخش کوچکی از بلندترین ارتفاعات رشته‌کوه‌های بینالود و هزار مسجد جزء اقلیم مرطوب سرد است و در مجموع شهر مشهد دارای آب و هوای متغیر، اما معتدل و متمایل به سرد و خشک است و از تابستان‌های گرم و خشک و زمستان‌های سرد و مرطوب برخوردار است. وزش بادها در شهر مشهد بیشتر در جهت جنوب شرقی به شمال غربی است. بیشینهٔ درجه حرارت در تابستان‌ها ۴۳ درجه بالای صفر و کمینهٔ آن در زمستان‌ها ۲۳۳ درجه زیر صفر است. منطقهٔ خراسان در طول تاریخ همیشه یکی از فعال‌ترین مناطق زمین‌لرزه‌خیز کشور بوده‌است. آمار چهل سال گذشته نشان می‌دهد که بیش از نیمی از قربانیان زمین‌لرزه در ایران را قربانیان این منطقه تشکیل می‌دهند. زلزله‌های زیادی در مشهد رخ داده که حدود ۱۴ واقعه متعلق به سال‌های ۱۰۰۸۸، ۱۰۵۲، ۱۰۵۳، ۱۰۵۹، ۱۰۷۷، ۱۰۸۴، ۱۰۸۷، ۱۱۱۸، ۱۱۱۹، ۱۲۱۴، ۱۲۳۲، ۱۲۳۶، ۱۲۵۴، ۱۲۷۴۴ ه.ق. در کتب تاریخ به ثبت رسیده‌است. در پانزدهم ربیع‌الثانی سال ۱۰۸۴ ه.ق. به هنگام سلطنت شاه سلیمان صفوی زمین‌لرزهٔ ویرانگری در مشهد رخ داده که حدود دو سوم شهر مشهد از جمله گنبد حرم علی بن  موسی الرضا، سقف گنبد مسجد گوهرشاد و مدارس پریزاد، دودر، مدرسه بالاسر، مدرسه پایین پا آسیب فراوان دیده و حدود چهارهزار نفر از مردم مشهد زیر آوار کشته شدند.

گردشگری و جاذبه های شهر مشهد در یک نگاه

شهر مشهد خارج از مباحث زیارتی و مذهبی همراه از مناطق و اماکن دیدنی زیادی برخوردار می باشد که در نوع خود جالب و زیبا می باشد . مشهد را از لحاظ دیدنی ها به عنوان یکی از شهرهای صاحب نام و مهم تلقی کرد که تعدادی از این دیدنی ها را به شما معرفی خواهیم کرد و بزودی بصورت مفصل به این دیدنی ها خواهیم پرداخت ..از جمله اماکن و دیئنی های مشهد عبارتند از :

آرامگاه حکیم ابوالقاسم فردوسی ، موزه آرامگاه نادری ،آرامگاه بقعه پیرپالاندوز ، گنبد هارونیه ، باغ وحش وکیل آباد ، پارک کوهسنگی ، منطقه ییلاقی طرقبه ، امامزاده سید محمد ( گنبد خشتی ) ، مجتمع خرید الماس شرق ، مجتمع تجاری آلتون ، مرکز خرید بازار رضا ، مرکز خردید پروما ، مجتمع تجاری زیست خاور ، روستایی ییلاقی جاغرق ، روستای تاریخی پاژ ، منطقه ییلاقی شاندیز ، سرزمین موجهای آبی ، پارک آبی ایرانیان ، پارک ملت ، باغ پرندگان مشهد ، پارک طبیعی هفت هوز(دره هفت هوز) ، موزه نان مشهد ، باغ گیاه شناسی مشهد ، پارک علمی پروفسور بازیما ، بند گلستان ، غار مغان ، غار دره آل ، آرامگاه خواجه ربیع ، غار هندل آباد ، باغ ملی ، سد کلات ، بند نادری ، مسجد گوهر شاد ، میل اخنگان ، موزه قرآن ، موزه سکه آستان قدس ، آتشکده چهارطاقی ، پل شاهی و ...

خرید سوغات در شهر مشهد

سنگ های زینتی، سجاده، سوهان، ساغری، سفره صلوات ، سبدهای حصیری و سنگ فیروزه از جمله صنایع دستی و سوغات خراسان رضوی است که توشه گردشگران را زینت می بخشد.سال ها است که هنرمندان خراسانی ذوق و سلیقه خود را با عناصر بر گرفته از طبیعت آمیخته و گنجینه‌ای از فرهنگ و تمدن خلق کرده اند که هر گردشگری را  برای خرید و سوغاتی به وجد می آورد.زعفران یا طلای سرخ، انواع فرش و گلیم، محصولات ابریشمی، نمد، پیکره‌های سنگی، سنگ فیروزه و بسیاری از محصولات دیگر از جمله  گیوه، چاروق، انواع مهر و تسبیح و بافته های مربوط به نشانه‌ها و پرچم های مذهبی از معروفترین سوغات و هدایای سرزمین خورشید است.بسیاری از مسافران  و زائرانی که تاکنون به خراسان رضوی سفر کرده اند بدون شک خاطره نقش و ترکیب فرش های کاشمر، زینت آلات فیروزه و عقیق نیشابور، مصنوعات سنگی  مشهد، کلوچه زنجبیلی و گیاهان دارویی سبزوار، زعفران تربت حیدریه، ساغری و پوستین قوچان و قالی و قالیچه تربت جام را به یاد دارند.کشمش و چادر شب کاشمر، زیره و خربزه تایباد، عسل چناران، گیوه و انار برداسکن، قروت و محصولات لبنی درگز همگی از جمله تولیداتی است که خرید آنها به شیرینی خاطرات سفر زائران و گردشگران می افزاید.