موزه ی هگمتانه در همدان

یکی از موزه های معروف ایران که در همدان تاسیس شده است موزه ی هگمتانه است که ما در این مقاله قصد داریم شمارا با این مکان اشنا کنیم.به‌صورت بیضی شکل در مرکز شهر همدان دیده می‌شود. هرچند محدوده فعلی هگمتانه ۲۵ هکتار است، اما تخمین زده می‌شود که هنوز بقایای این شهر در زیر همدان جدید مدفون شده باشد. شهر گمشده هگمتانه مرکز حکومت دولت ماد در اواسط قرن ۸ قبل از میلاد بوده و تا دوره هخامنشی و سلوکی و همچنین در ادوار اسلامی از شهرهای مهم ایران محسوب می‌شده است. موزه هگمتانه در بین سال‌های ۱۳۲۰-۲۵ شمسی به‌عنوان مدرسه ۶ کلاسه پرورش ایجاد شده و در دهه ۱۳۵۰ با هدف برنامه‌های پژوهشی و باستان‌شناسی در اختیار مرکز باستان‌شناسی سابق درآمد. پس از کشفیات مربوطه در محوطه باستانی هگمتانه این مکان به مخزن نگهداری آثار تبدیل شد و در سال ۱۳۷۲ به مناسبت برگزاری سمینار مدیران میراث فرهنگی با حذف تیغه‌های کلاس‌ها و یکپارچه کردن ساختمان، تعمیرات جزئی نیز در آن صورت گرفت. در حال حاضر این موزه با یک سالن اصلی، یک سرسرا و دو راهرو به نمایش ۲۰۰ شی مربوط به دوره‌های پیش از تاریخ، دوران تاریخی و دوران اسلامی می‌پردازد. اشیا این موزه را می‌توان به دو بخش تاریخی و اسلامی تقسیم کرد. این اشیا از طریق کاوش در تپه هگمتانه، خرید، اهدا یا توقیف به دست آمده‌اند.

 بخش تاریخی

اشیای این بخش در داخل راهرو غربی و تالار هگمتانه و بخشی از سرسرا به نمایش درآمده‌اند و شامل ستون، ته‌ستون، شالی، ساقه و سرستون‌های سنگی و انواع خشت چهاگوش، کاسه و کوزه، انواع خمره‌های کوچک و بزرگ، انواع ظروف شیشه‌ای و مجسمه گلی، آبخوری، لیوان، تابوت سفالی و انواع سنگ‌های تزئینی و مهره که از کشفیات هگمتانه، روستای شورین، دروازه شیر‌سنگی و دبیرستان ابن‌سینا به دست آمده‌اند، هستند. اشیا این بخش به دوره‌های هخامنشی، اشکانی و ساسانی و همچنین نیمه دوم هزاره اول قبل از میلاد تا نیمه اول بعد از میلاد مسیح بازمی‌گردند.

 بخش اسلامی

این مجموعه که در راهرو شرقی و قسمتی از محوطه و سرسرا به نمایش گذاشته شده، شامل سنگ مزار، انواع ظروف سفالی مانند حوض آبنما، خمره‌سنگ، قوچ‌سنگ و غیره شده و از مناطقی مانند اسدآباد، فرسنج، برج قربان به دست آمده است. اشیا این بخش متعلق به ادوار اسلامی اولیه (۱ تا ۴ ه.ق)، میانه (۴ تا ۷ ه.ق) و متاخر (۷ تا ۱۰ ه.ق) و همچنین قرون معاصر (۱۰ ه.ق تا کنون) است.

تاریخچه

پس از مطالعه و کار و باستان‌شناسی در تپه باستانی هگمتانه، اداره کل میراث فرهنگی استان همدان اقدام به ایجاد موزه تخصصی باستان‌شناسی در این منطقه کرده است. بنابراین عمارت قدیمی مدرسه پرورش که در ضلع شرقی تپه هگمتانه واقع است برای مکان موزه انتخاب شده و در سال ۱۳۷۲، آماده‌سازی این مکان صورت می‌گیرد. زیربنای این موزه ۶۰۰ مترمربع بوده که علاوه بر بخش نمایشگاهی شامل کارگاه مرمت آثار، کارگاه طراحی فنی از اشیا و کارگاه عکاسی است. قرار رگفتن این موزه در محوطه باستانی هگمتانه این امکان را به علاقه‌مندان می‌دهد تا همزمان از دو اثر تاریخی بازدید به عمل بیاورند. آثار و اشیا این موزه شامل بخش اختصاصی و بخش استانی می‌شود.

 بخش اختصاصی

عمده‌ترین اشیا موزه شامل آثار به دست آمده از کاوش‌های اخیر هگمتانه است که در راهرو و تالار سمت راست موزه و تالار هگمتانه نگهداری می‌شود. تنوع اشیا این بخش بسیار زیاد بوده که طی مراحل مرمت، بازسازی و مطالعات اولیه به نمایش در آمده‌اند. این اشیا متعلق به دوره‌های هخامنشی، اشکانی، ساسانی و ادوار مختلف اسلامی بوده که از شاخص‌ترین آن‌ها می‌توان به مهر شیشه‌ای با نقش نیایشگر، انواع مهر تزئینی از جنس سنگ، استخوان، سرپیکان‌های مفرغی و پیکره‌های انسانی از جنس سفال و ستون کتیبه‌ای با خط میخی متعلق به دوره اردشیر دوم هخامنشی است.

 بخش استانی

این بخش، سالن مرکزی و راهروی سمت چپ موزه را شامل می‌شود و اشیای گردآوری شده از سطح استان را به نمایش می‌گذارد. آثاری مانند درب بزرگ چوبی (اروسی) متعلق به دوره معاصر، انواع سنگ قبرهای دوره اسلامی مزین به خط کوفی، ثلث، نستعلیق، تابوت‌هایی از جنس سفال و سنگ متعلق به دوره اشکانی و اسلامی که از محوطه شیرسنگی همدان کشف شده‌اند و انواع خمره‌های سفالی با طرح و اندازه‌های متفاوت جهت نگهداری آذوقه و مایعات در این مجموعه نگهداری می‌شوند. سر گاو سفالی، هخامنشیپنجره اوروسی، دوره قاجارسنگ قبر دوره اسلامیکاسه مربوط به دوره اسلامیپایه ستون زنگی شکل، هخامنشیکاسه دوره اسلامیسنگ قبر به خط کوفی، سلجوقیقوچ سنگی، قرن ۱۱ هجری

بخش‌های دیگر موزه عبارتند از:

 دفتر موزه

این بخش در راهرو سمت چپ سالن مرکزی قرار دارد و مسئولان در این بخش پاسخگوی سوالات بازدیدکنندگان هستند.

 کارگاه مرمت

این کارگاه که مجهز به لوازم بازسازی و مرمت آثار است، به هنگام کشف آثار جدید از حفاری‌های باستان‌شناسی مورد استفاده قرار می‌گیرد.

 کارگاه عکاسی

در این کارگاه که مجهز به لوازم عکاسی است، از اشیا مکشوفه عکس‌برداری صورت می‌گیرد.

 کتابخانه

کتابخانه محوطه تاریخی هگمتانه در بخش اداری آن قرار گرفته است. این کتابخانه با سه موضوع معماری، باستان‌شناسی و تاریخ همه روزه به جز ایام تعطیل از ساعت ۸ صبح تا ۱۴:۳۰ پذیرای علاقه‌مندان و پژوهشگران است.

 ابنیه داخل محوطه

این ابنیه که شامل مجموعه کلیساهای گریگوری استپانوس در محوطه باستانی هگمتانه می ‌شود، در محلی به نام کوی گذر قرار دارد که زمانی تمام ساکنین آن ارمنی‌نشین بوده‌اند. این عده که تعداد آن‌ها ۳۰۰ نفر تخمین زده شده است، به احتمال زیاد در زمان جنگ‌های شاه عباس اول با دولت عثمانی برای بازپس‌گیری اراضی اشغال شده از جمله ارمنستان، به همدان مهاجرت کرده‌اند.