منارجنبان در اصفهان

کشور ایران یک کشور سرسبز، خوش آب Ùˆ هوا ØŒ توریستی ØŒ معادن مهم  Ùˆ... حال در گوشه ای از کویر کشورمان، نگینی نهفته Ú©Ù‡ جاذبه های بسیاری در خود دارد؛ جاذبه هایی Ú©Ù‡ هر یک جذابیت های خاصی دارند، گاه کویری با شن های طلایی Ùˆ گاه بنایی از میان تاریخ ایران با هزاران قصه ناگفته. نامش اصفهان است؛ همان نصف جهان معروف.در اصفهان آثار تاریخی متنوع Ùˆ دیدنی از عصرهای مختلف وجود دارد Ú©Ù‡ کارناوال تا به حال به بسیاری از آن ها به صورت اختصاصی پرداخته است، آثاری Ú©Ù‡ به راستی در دنیا نظیری ندارند Ùˆ علاوه بر هموطنان مان، توریست های دیگر کشورها را هم به سوی خود جلب Ù…ÛŒ کنند.یکی از آثاری Ú©Ù‡ با شهرت جهانی خود هر ساله علاقه‌ ‌مندان را از سراسر دنیا به این شهر Ù…ÛŒ کشاند Ùˆ آن ها را حیرت زده Ù…ÛŒ کند، اثر تاریخی Ùˆ ارزشمند منارجنبان است. منارجنبان بنایی خارق العاده است Ú©Ù‡ با دو مناره ÛŒ زیبایش بر روى مزار عمو عبدالله، از صالحان معروف قرن هشتم ساخته شده است.این دو مناره، باعث شهرت Ùˆ جذابیت این بنا شده اند؛ مناره هایی عجیب Ùˆ تامل برانگیز، همان طور Ú©Ù‡ از نام بنا مشخص است، متحرک هستند Ùˆ جنبان. اما برای کشف چگونگی حرکت مناره ها باید حتما به اصفهان برویم Ùˆ منارجنبان را از نزدیک نظاره کنیم. کارناوال را در سفر Ùˆ بازدید از یکی از شاخص ترین بناهای تاریخی ایران همراهی کنید.

چرا بازدید از منارجنبان؟

 Ø¨Ù†Ø§ÛŒ منارجنبان از مهم ترین Ùˆ معروف ترین بناهای تاریخی اصفهان است.

 Ø§ÛŒÙ† بنا از قرن هشتم هجری تا به حال Ù…ÛŒ لرزد Ùˆ ویران نشده است.

 Ø³Ø¨Ú© Ùˆ نوع معماری استفاده شده در این بنا منحصر به فرد است.

از پربازدیدترین بناهای تاریخی شهر اصفهان است و شهرت جهانی دارد.

آشنایی با منارجنبان

منارجنبان نام جالب و عجیبی است که به مناره هایی اتلاق می شود که قابل تحرک هستند. چندین منارجنبان در ایران وجود دارد که معروف ترین آن در اصفهان و دیگری در شهرستان اردکان قرار دارد. امروز کارناوال به اصفهان رفته و از بنای معروف منارجنبان دیدن کنیم.غرق در تفکر می شویم. واقعا مناره های بلند، ساخته دست معماران گذشته، بدون ایجاد مشکلی تکان می خورند؟ یا تکان خوردن این مناره ها تنها رویایی بیش نیست؟! چطور امکان دارد سازه ای قدیمی هنوز هم این صلابت را داشته باشد؟

هزاران سوال دیگر درباره منارجنبان وجود دارد که تنها با دیدن این بنا پاسخ داده می شود. به همین منظور وارد جاده آتشگاه اصفهان شده و به سمت نجف آباد پیش می رویم، بنای منارجنبان در گذشته جزو روستایی به نام کارلادان بوده اما حالا بخشی از شهر اصفهان است و در نزدیکی محله ای به نام نصرآباد قرار دارد.منارجنبان اصفهان در قرن هشتم هجری ساخته شده، بنایی با سقف گنبدی (۱) که نشانی شاخص از معماری ایرانی به حساب می آید. در قسمت زیرین سقف و درست در انتهای بنا، گور شیخی به نام عمو عبدالله کارلادانی قرار دارد که با سنگ قبر سفیدش می درخشد.سقف بنا با کاشی کاری های لاجوردی و فیروزه ای پوشانده شده و چشم هر بیننده ای را به خود خیره می کند. بر فراز این بنا دو مناره زیبا قرار گرفته اند که ارتفاع هرکدام از سطح زمین ۱۷.۵ متر و پهنای شان هم ۹ متر است.راز لرزان منارجنبان؛ ماجرا از این قرار است که با تکان دادن هر یک از این مناره ها، مناره دیگر هم به وضوح می لرزد و بازدیدکنندگان می توانند تکان خوردن مناره ها را تماشا کنند. در حقیقت با تکان خوردن مناره ها همه ی بنا می لرزد اما اغلب، عموم مردم فکر می کنند که تکان خوردن یک مناره تنها باعث لرزش مناره دیگر می شود.این بنای ارزشمند به شماره ۳۴۹ در سال ۱۳۲۱ هجری در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده است.

علت حرکت منارجنبان

بر خلاف تصور عموم مردم و افرادی که برای اولین بار نام منارجنبان را می شنوند، این بنا تنها مناره هایش تکان نمی خورد بلکه با لرزاندن یک مناره، تمامی بنا به لرزش در می آید. علت تکان خوردن بنای منارجنبان پدیده تشدید یا زئوناس است. به بیان ساده تر می توان گفت که مولکول های هر جسمی در حال تحرک هستند، برخی متحرک تر و برخی کم جنب و جوش تر. کافی است تکانی به آن بدهیم و نیرویی وارد کنیم تا به جنب و جوش بیافتند. با تکان دادن یک مناره، مناره دیگر که کاملا شبیه به آن یکی است هم می جنبد و نیروی وارد شده بر یک مناره در تمامی ساختمان پخش می شود و همه بنا را به لرزه می اندازد.وجود مصالح ساختمانی سبک در قسمت بالایی ساختمان، ارتفاع کم مناره ها، وجود فاصله بین هر مناره با ساختمان، کلاف های چوبی که در قسمت بالا و پایین هر یک از دو مناره به کار رفته اند، همه و همه دست در دست هم داده اند تا مناره های منارجنبان سالیان متمادی متحرک باشند.اما به دلیل عظمت بنا و میزان کم تکان خوردن آن، دیدن لرزش همه نقاط، کار دشواری است و تنها جنبش مناره ها به آسانی دیده می شوند، آن هم بیشتر به دلیل آن که روی هر یک زنگوله هایی نصب شده که حرکت را به وضوح نشان می دهند.به همین دلیل شاید برخی تردید داشته باشند که به راستی همه بنا تکان می خورد یا نه. مسوولان این بنا تدبیری برای این مشکل اندیشیدند و در نقاط مختلف منارجنبان نشانه هایی قرار دادند که دیدن حرکت بنا را برای بازدیدکنندگان آسان تر کنند. که با هم این علامت ها را نظاره می کنیم.

نشانه های لرزش منارجنبان

همان طور که گفته شد نشانه ها و علایمی را در بنای منارجنبان قرار داده اند که هنگام لرزیدن بنا با نگاه به آن نشانه ها هر بیننده ای متوجه لرزیدن همه اجزای ساختمان می شود، نشانه هایی مثل:

۱) زنگوله: زنگ یا زنگوله هایی روی هر دو مناره قرار داده اند که می لرزند و صدایی از خود تولید می کند که نشان دهنده لرزیدن مناره ها و ساختمان است.

۲) ساعت: ساعتی را روی دیوار ایوان و در انتهایی ترین قسمت آویزان کرده اند که هنگام لرزش بنا به وضوح تکان می خورد و راهنمای منارجنبان هم در هنگام تکان خوردن بنا به آن ساعت اشاره می کند.

۳) شیشه: رو به روی قبر عمو عبدالله که در انتهای ایوان قرار دارد، شیشه ای کشیده اند که محافط آرامگاه او باشد و بازدیدکنندگان نتوانند سنگ قبرش را لمس کنند. این شیشه در هنگام لرزیدن منارجنبان به صورت واضح می لرزد و حتا اگر با دقت گوش فرا دهید صدای لرزیدنش هم به گوش می رسد.

 Û´) کاسه آب: اگر کاسه ای پر از آب را در محلی مثل روی قبر عمو عبدالله قرار دهیم، پس از لرزاندن مناره ها به وضوح خواهیم دید Ú©Ù‡ آب درون کاسه هم تکان Ù…ÛŒ خورد. تا چند سال گذشته کاسه ای آب روی قبر عمو عبدالله قرار Ù…ÛŒ دادند اما امروزه به دلیل این Ú©Ù‡ اغلب هنگام تکان خوردن بنا، بازدیدکنندگان در محوطه خارجی بنا Ù…ÛŒ ایستند تا تکان خوردن مناره ها را تماشا کنند، این کاسه آب برداشته شده است.

نگاهی علمی تر به راز جنبش منارجنبان

در ابتدا باید بدانید که نظیر بنای منارجنبان در کشورهای دیگر و حتا هماندطور که در ابتدای مطلب بیان کردیم در ایران هم وجود دارد اما یکی از دلایلی که منارجنبان را از دیگر مناره های جنبان ایران و دنیا متمایز کرده این نکته است که میزان بیشتری تکان می خورد.سال ها راز تکان خوردن مناره ها در هاله ای از ابهام بود و محققان به تحقیق و بررسی روی مناره های جنبان می پرداختند تا توانستند راز این بناها را کشف کنند زیرا آن طور که در تاریخ آمده حدود ۳۰ سال ساختن چنین بناهایی باب شد و بعد از رونق افتاد.از کسانی که نقش مهمی در کشف چگونگی لرزش منارجنبان داشت می توان از حمید شاهین نام برد وی با آزمایش هایش توانست علت لرزش مناره ها را کمی علمی تر توضیح دهد. او علت اصلی جنبیدن مناره ها را تشابه شکل و ظاهر مناره ها بیان کرد و برای فهم بهتر دو مناره را به دو آونگ متشابه، تشبیه کرد که با شئ افقی به هم مربوط شده اند، برای مثال دو نخ یکسان و یک اندازه را در نظر بگیرید که از یک سرشان به نخی دیگر به صورت افقی وصل شده اند، در این حالت اگر یکی از نخ ها را تکان دهیم نخ دیگری هم تکان می خورد اما اگر نخ ها طول مختلفی داشته باشند هیچ لرزشی در نخ دوم حاصل نمی شود.این مثال نشان می دهد که اگر یک مناره با مناره دیگر از نظر وزن و یا طول اختلاف داشت با لرزش یک مناره هیچ لرزشی در دیگری حاصل نمی شد. شاهین پس از اتمام آزمایش ها و مطالعاتش روی منارجنبان بیان کرد که همه ی مناره های جنبان در سراسر دنیا متعلق به معماری ایرانی اسلامی است.

بخش های مختلف بنای منارجنبان

می توان بنای زیبای منارجنبان را به چند بخش تقسیم و با نگاهی دقیق تر آن ها را نظاره کرد. بخش هایی مانند ایوان منارجنبان، مناره های متحرک بنا و قبر عمو عبدالله. در این قسمت به صورت جزئی تر به تماشای منارجنبان می نشینیم.

۱) مناره های منارجنبان

همان طور که اشاره کردیم ساختمان منارجنبان ایوانی است با طاق زیبا و دیدنی که بر فرازش دو مناره به چشم می خورد. مناره ها که جنسی خشتی دارند مزین به کاشی کاری هستند و زیبایی های بنا را چند برابر کرده اند.از داخل ایوان این بنا باید توسط پلکان مارپیچی بالا رفت تا به پشت بام و مناره ها رسید. امروزه به دلیل حفاظت از بنا، بازدیدکنندگان اجازه بالا رفتن از پله ها و دیدن مناره ها از نزدیک را ندارند به همین دلیل فردی خاص مسوول جنباندن مناره ها و رفتن به پشت بام است و هر چند ساعت یک بار این مناره ها را می جنباند، اما در قدیم هریک از بازدیدکنندگان می توانستند به صورت جداگانه درون مناره ها روند و مناره را تکان دهند.جنباننده مناره ها از پلکان ایوان بالا می رود، به بام بنا رسیده و درون یکی از مناره ها می شود. در داخل مناره ها پلکان مارپیچی ساخته شده که او از آن ها بالا می رود و با دو دست و بسیار محکم، شروع به تکان دادن یک مناره می کند. همزمان با جنباندن یک مناره، مناره دیگر هم تکان می خورد و به دلیل وجود زنگوله هایی که روی هر دو مناره نصب شده، می توان به وضوح تکان خوردن هر دو مناره را تماشا کرد اما این همه ماجرا نیست. اغلب بازدیدکنندگان یا افرادی که نام منارجنبان را می شنوند تصور می کنند که با تکان دادن یک مناره تنها مناره ی دیگر تکان می خورد اما همان طور که متوجه شدیم با تکان خوردن یک مناره تمامی بنا می لرزد و این تکان خوردن مختص به تنها دو مناره نیست، همین نکته است که گردشگران را به وجد می آورد و با ذوق و شوق به تکان خوردن مناره ها دقت می کنند

۲) ایوان منارجنبان

علاوه بر مناره های زیبای این بنای فاخر، ایوان آن که به ایوان منارجنبان یا ایوان مقبره عمو عبدالله معروف است هم از جاذبه های زیبای این بنا است. ارتفاع این ایوان زیبا حدودا ۱۰ متر است و مساحتش ۱۴۶ متر است. گردشگران هنگامی که برای اولین بار وارد محوطه بنای منارجنبان می شوند محو تماشای ایوان شده و چند دقیقه ای را به تفکر و تامل در جوار این بنا می پردازند.گفته می شود که معماری بنای ایوان منارجنبان مغولی است و با نگاهی دقیق تر به آن می توان متوجه شد که مناره های بنا چندی بعد و حدودا در اواخر دوران صفویه ساخته شده است.امروزه در این ایوان ال سی دی نصب کرده اند و راهنمای منارجنبان با ویدیوهای زیبا، تمامی قسمت های بنا را توضیح و شرح می دهد و در همان قسمت هم عکس هایی را از این بنا و دیگر بناهای شاخص اصفهان به فروش می رسانند که برای گردشگران جالب است.

۳) مقبره عمو عبدالله

عمو عبدالله کارلادانی که با نام های عمو عبدالله صقلایی یا سقلابی هم شناخته می شود همان فردی است که آرامگاهش در زیر ایوان منارجنبان قرار دارد. اطلاعات زیادی از زندگی وی در دست نیست، تنها اطلاعاتی که در این باره داریم همان چیزی است که بر روی سنگ قبر وی نگاشته شده؛ روی سنگ او این چنین آمده است که:هذا قبر الشیخ الزاهد البارع المتورع السعید المتقی عمو عبداﷲ بن محمد بن محمود سقلابی رحمة ﷲ علیه و توفی فی السابع عشرة من شهر ذیحجة سنة ست عشرة و سبعمائة.این قبر شیخ زاهد عمو عبدالله بن محمد بن محمود سقلابی است خدا او را رحمت کند او در هفدهم ذی الحجه ی سال ۷۱۶ به رحمت خدا رفت.برخی ساکنان اصفهان عقیده دارند لرزش بنای منارجنبان به دلیل عظمت و شکوه عمو عبدالله بوده و وی فردی بسیار بلندمرتبه بوده است. این عقیده ریشه ای کهن دارد و حتا در لغت نامه های گوناگون هم در مقابل نام عمو عبدالله کارلادانی این عقیده ذکر شده است، هم اکنون قبر وی در این ایوان در معرض دید عموم قرار دارد.

۴) قبرهای دیگر

هر گوشه ای از ایوان منارجنبان را که بنگرید گوری را خواهید دید که با سنگ های قبر سفید رنگ خودنمایی می کنند. در راهنمای بازدید از منارجنبان آمده است که:سنگ قبرهای موجود مربوط به دوره صفوی است که از قبرستان های تاریخی محوطه ی بنای تاریخی منارجنبان جمع آوری شده اند، از شما بازدیدکنندگان خواهشمندیم که از نشستن روی آن ها خودداری کنید.گفته می شود که در سال های اولیه ساخت بنای منارجنبان محوطه اطراف این بنا قبرستان عمومی بوده است اما امروزه از آن قبرستان تنها چند قبر که در اطراف ایوان موجود هستند چیزی باقی نمانده است.

Ûµ) چله خانه منارجنبان 

چله خانه به اماکنی گفته می شود که زاهدان و عارفان به مدت ۴۰ روز به آنجا می رفتند و ریاضت می کشیدند. در بنای منارجنبان هم دو اتاق کوچک وجود دارد که چله خانه بوده اند. عرفا به داخل آن ها می رفتند و به مدت ۴۰ روز با پروردگارشان خلوت می کردند.

معماری بنای منارجنبان

منارجنبان به راستی یکی از اعجاب انگیزترین بناهای تاریخی اصفهان و کشورمان ایران است. سبک معماری این بنا مغولیست و از یک صحن یا ایوان و دو مناره که در ابتدای کلام به معرفی آن ها پرداخته ایم تشکیل شده است.نکته شاخص درباره ی معماری این بنای تاریخی زیبا، وجود همان پدیده فیزیکی تشدید یعنی منتقل شدن نیرو از مناره به همه ساختمان بنا است. اما شاید این سوال در ذهن ها نقش بندد که با تکان خوردن این بنا طی قرن های متمادی چرا این بنا فرو نریخته و حتا یک آجر هم از آن جدا نشده است. با بررسی و تحقیقات روی این بنا متوجه شده اند که مهم ترین علت فرو نریختن منارجنبان وجود دو شیار عمیق در این بنا است که آن شیارها یا شکاف ها را در تصویر زیر به وضوح تماشا خواهید کرد، این دو شکاف در کنار مناره ها قرار دارند. به زبان عامیانه می توان گفت که وجود چنین شیاری سبب می شود تا ساختمان فضا برای حرکت کردن داشته باشد و فرو نریزد.علاوه بر تکان خوردن مناره ها نکته قابل توجه دیگر در رابطه با بنای منارجنبان کاشی کاری های زیبای آن است؛ کاشی کاری هایی با طرح ستاره که رنگ فیروزه ای دارند و زیبایی منارجنبان را دو چندان کرده اند. دقت و ظرافت هنرمندان کاشی کار با دقت در این کاشی های کوچک که با هنرمندی در کنار هم قرار گرفته اند کاملا مشخص است.

امکانات رفاهی منارجنبان

میراث فرهنگی اصفهان تلاش بسیاری برای رفاه بازدیدکنندگان این بنای تاریخی کرده است. در هنگام ورود محوطه ای سرسبز و سنگ فرش شده برخورد می کنیم که رنگ و بویی تاریخی و ایرانی را به تازه واردها القا می کند.فضای محوطه تمیز و دلرباست و دارای فروشگاه کوچکی است که بستنی و تنقلات می فروشد و همچنین اغلب فروشگاه های موقتی هم در این محوطه دایر هستند که سوغات و کتابچه های راهنمای بناهای تاریخی اصفهان را به گردشگران می فروشند و اشیایی جالب دارند. چایخانه ای سنتی هم در محوطه ی خارجی بنای منارجنبان وجود دارد که سبک کهن معماری این مکان را کامل کرده است.همچنین وضوخانه، سرویس بهداشتی و یک نمازخانه کوچک هم برای برپایی نماز در این محوطه موجودند که برای رفاه مسافران و بازدیدکنندگان بنا تدارک دیده شده اند.

راهنمای بازدید از بنای منارجنبان

در ورودی بنای منارجنبان بنری نصب شده که منارجنبان را به صورت خلاصه معرفی می کند در این بخش متن کامل و بدون تحریف راهنمای بنای منارجنبان را قرار می دهیم تا در صورت علاقه آن را مطالعه کنید:یکی از بناهای با ارزش و منحصر به فرد اصفهان، بنای تاریخی منارجنبان است. ساخت این بنای ارزشمند مربوط به دوره ایلخانی در زمان اولجانیو یکی از حکمرانان ایلخان مغول است. تنها تاریخ ذکر شده در این بنا مربوط به سال ۷۱۶ هجری قمری است که زیر ساختمان و بالای مقبره نصب شده است. این بنا از یک ایوان با دو مناره و صحن پیرامون تشکیل شده است که بر روی مقبره یکی از عرفای قرن هفتم هجری قمری به نام عمو عبد الله کارلادانی ساخته شده است.سبک ساختمان این ایوان هم مغولیست و کاشی های فیروزه ای رنگ به شکل ستاره چهار پر دو لنگه طاق و اطراف ایوان را زینت می دهد یکی از نکات قابل توجه این بنا مناره های آن است که قابلیت حرکت دارند به طوری که با تکان دادن یکی از آن ها دیگری نیز به حرکت در می آید و سپس به تمامی سقف ساختمان لرزش منتقل می شود. ارتفاع بنا از سطح زمین ۱۷.۵ متر است. علت علمی حرکت مناره های منارجنبان به ساختاره سازه و معماری ویژه آن است.وجود مصالح ساختمانی بسیار سبک در قسمت های بالایی، ارتفاع کم مناره، وجود فاصله میان هر مناره با ساختمان، کلاف های چوبی که در قسمت های بالا و پایین هریک از دو مناره به کار رفته است و همچنین پدیده فیزیکی به نام تشدید (زدوناس)، عامل موثری در حرکت دادن مناره ها به شمار می روند. در ضمن محوطه بنای تاریخی منارجنبان نیز در قدیم قبرستان عمومی بوده و هنوز هم برخی از قبرها قابل دیدن هستند.

دسترسی و هزینه

بنای منارجنبان اصفهان در خیابان اصلی آتشگاه در فاصله شش کیلومتری به سمت غرب به سوی نجف آباد در محله ای به اسم کارلادان واقع شده است. می توانید با استفاده از تاکسی و اتوبوس به دیدار بنای تاریخی منارجنبان بروید.

هزینه ورودی

برای بازدید از منارجنبان باید در ازای هر نفر ۳۰۰۰ تومان پرداخت کنید که شامل بازدید از بنا و استفاده از توضیحات راهنمای بنا می شود.آدرس: اصفهان- آتشگاه- ورودی جاده نجف آباد- محله کارلادان در غرب شهر- منارجنبان