کاخ تاریخی سروستان شیراز

شیراز شهر تاریخی و گردشگری کشورمان است می خواهیم یکی از مناطق تاریخی این شهر را به شما معرفی کنیم به نام کاخ سروستان
مجموعه کاخ ساسانی سروستان در استان فارس و در ۹ کیلومتری جنوب شهر سروستان در شهرستان سروستان و محله تزنگ قرار داشته و کل مجموعه ۲۵ هکتار وسعت دارد. این کاخ در زمان بهرام گور ساسانی ساخته شده که بوسیله مهر نرسی وزیر معروف او که صدرات یزدگرد اول و یزدگرد دوم را نیز عهده‌دار بوده ساخته شده‌است. این کاخ از سنگ و گچ ساخته شده و ایوانی مربع شکل بخش مرکزی آن را تشکیل می‌دهد که دارای ۱۳ متر طول و عرض، و ۱۸ متر ارتفاع دارد. همچنین در مرکز و حیاط دارای گنبدی می‌باشد.این بنا همانند کاخ فیروزآباد و کوچکتر از آن است و طاق‌های گنبدی آن با آجر زده شده‌است. این بنا که از با شکوه‌ترین کاخ‌های عهد ساسانی است و شامل یک ایوان ورودی و گنبدی در مرکز و حیاط است. در این کاخ نسبت به بناهای دیگر این دوره از معماری و پلان پیچیده و کامل‌تری استفاده شده‌است.
معماری
نمای اصلی بنا در ضلع جنوبی قرار دارد که شامل یک ایوان مرکزی و دو ایوان کوچکتر در دو طرف است. ایوان مرکزی به تالار اصلی و پس از آن به چهار حیاط متصل می‌شود و دیوار جنوبی تالار مرکزی به یک ایوان جانبی خارجی راه می‌یابد. ایوانی که در سمت شمال کاخ واقع است بوسیله چند پله به محوطه بیرون کاخ مربوط می‌شود اما ایوان بزرگ شرقی به تالار مرکزی و قسمت‌های دیگر بنا ارتباط دارد و در دو طرف این بنا دو اتاق باریک با طاق گهواره‌ای قرار دارد که مقابل هم قرار نگرفته‌اند. استفاده از فیلپوش برای قرار گرفتن گنبدها روی بنا به وضوح دیده می‌شود.برای تقویت گنبدهای مدور از گوشواره استفاده شده علاوه بر این شیوه، استفاده از ستون‌ها را به عنوان محافظ سقف در اتاق‌ها دیده می‌شود. همچنین تپه‌ها و ناهمواری‌های زمین‌های مجاور نشانگر ابنیه‌ای است که در اطراف کاخ بنیاد بوده‌است. روی هم رفته نقشه کاخ سروستان شیوه بسیار بدیع و جالب معماری عهد ساسانی را به نمایش می‌گذارد. برخی از پژوهشگران معماری ساسانی، با توجه به تکنیک پیشرفته‌تر در طرحی کلی و جزئیات بنا آن را متعلق به اواخر دوران ساسانی می‌دانند و معتقدند که ساخت این بنا یکی از نخستین قدم‌ها در جهت سبک ساختمانی ویژه‌ای بود که معماری گوتیک را می‌توان تحقق نهایی آن دانست.
زمان ساخت
برخی از پژوهشگران معماری ساسانی، با توجه به تکنیک پیشرفته‌تر در طرحی کلی و جزئیات بنا آن را متعلق به اواخر دوران ساسانی می‌دانند و معتقدند که ساخت این بنا یکی از نخستین قدم‌ها در جهت سبک ساختمانی ویژه‌ای بود که معماری گوتیک را می‌توان تحقق نهایی آن دانست.در منابعی تاریخی-جغرافیایی اطلاعاتی در باب کاخ ساسان یافت می‌شود. ابن خردادبه در کتاب المسالک و الممالک پس از توضیحات فراوان در مورد شهر استخر و عنوان اینکه استخر یکی از قدیمی‌ترین شهرهای پارس است، سروستان را یکی از قصبه‌های آن می‌شمارد. او در آن میان از بنایی یاد می‌کند که عظیم بوده و ساختمان آن از سنگ و گچ ساخته شده‌است و مشتمل بر گنبدهای تالار ستون دار، چند ایوان، اتاق‌ها و راهروهای متعددی می‌باشد. او بنای این کاخ را به بهرام پنجم ساسانی نسبت می‌دهند.
تاریخچه مطالعات بر روی کاخ ساسان سروستان
برای نخستین بار اوزلی بنای سروستان را مورد توجه قرار داد. وی در سال ۱۸۱۰ از آن بازدید کرد و شرحی از آن به عنوان یک بنای آجری با یک سبک معمول دوره اسلامی ارائه کرد. در سال ۱۸۴۰ فلاندن و کست از این محوطه بازدید کردند و یک نقشه افزون بر پنج طرحی که جزئیات قابل توجه آن را برای ما آشکار می‌سازد، تهیه کردند. فلاندن بر این گمان بود که این بنا کاخ بوده و ساختار آن را با تعدادی چار طاقی مقایسه کرده و سپس نتیجه گرفته که به نظر او بنا آتشگاهی از دوره ساسانیان است. مادام دیولافوا، در سال ۱۸۸۰ از سروستان دیدن کرد و نکته‌ای بر تلاش‌های قابل ملاحظه پیشینیان خود نیفزود او با توجه بیشتر به هماهنگی موجود در جزئیات بنا و دقت در معماری آن بر اساس اندازه‌گیری تقریبی، نقشه‌های بس دقیق‌تر از طرح کست و با توضیحات کامل فراهم آورد. تصاویر تهیه شده توسط دیولافوا، کهن‌ترین تصویری است که از بنا داریم و شامل با ارزش‌ترین بخش یعنی تصاویر ساختمان است که به دقت بررسی نشده بود.دیولافوا با اصراری تمام بنا را متعلق به اواخر امپراتوری هخامنشی یا به گمانی به دوره سلوکی می‌دانست و تنها کسی که تاریخ ساسانی را برای آن حدس زد فلاندن بود. نزدیک به ۱۹۱۰ هرتسفلد تصور کرد که تاریخ بنای سروستان به دوره پادشاهی بهرام پنجم (۴۸۰–۴۲۰) می‌رسد. هرتسفلد برای اثبات مدعای خود از گفته طبری بهره جست و آنکه مهر نرسه صدراعظم بهرام پنجم باغی با دوازده هزار درخت سرو کاشت و این را دلیل بیانات خود ذکر کرد.در مورد این بنا پژوهشگران و باستان شناسان اظهارات متفاوتی ارائه کرده‌اند اما اکثریت قریب به اتفاق محققین و پژوهشگران داخلی و خارجی این اثر را مربوط به دوره ساسانی و به احتمال بسیار زیاد دوره سلطنت بهرام پنجم (قرن ۵ میلادی) دانسته‌اند. برخی با توجه به عدم وسعت کافی و بنایی که در خور یک کاخ شاهی باشد آن را به عنوان آتشگاه معرفی کرده‌اند و برخی دیگر با توجه به گسترش آن که بیش از محدوده یک آتشگاه است مکان را به مثابه یک استراحتگاه یا شکارگاه سلطنتی معرفی کرده‌اند.
مقایسه کاخ ساسان سروستان با اثر ساسانی در فیروز آباد
آندره گدار در کتاب هنر ایران از کاخ ساسان یاد کرده و معتقد است که «کاخ سروستان به دستور بهرام پنجم (۴۸۰–۴۲۰م) ساخته شده و از کاخ فیروزآباد بهتر حفظ شده‌است. طرح آن از طرح فیروزآباد پیچیده‌تر است و از نظر اصول فنی کاملتر می‌باشد، و در ساختمان طاق‌ها و گنبدها مهارت زیادتر به خرج داده شده و نمای اصلی این بنا در طرف مشرق است…» «در عقب تالاری که گنبد اصلی آن را پوشانده حیاطی است که مانند کاخ فیروزآباد در اطراف آن ساختمان‌های محل سکونت واقع شده اما فاقد قرینه‌سازی است و اتاق‌ها به ابعاد مختلف و رابطه میان آن‌ها خیال پردازانه است؛ بنابراین ترکیب کاخ ساسان اساساً نظیر فیروزآباد است اما در جزئیات آزادتر و متنوع‌تر از آن است. در حقیقت اگر محل پذیرایی آن را منحصر به تالار بزرگ بدانیم برای اینکار بسیار تنگ بوده‌است. از طرفی تالارهای دیگر خیلی وسیع ولی تعدادشان کم اما مجلل هستند و دربهای فراوانی به خارج باز می‌شوند. دور از آن است که آنجا را محل سکونت بدانیم. ایوان و تالار مربع نیز بوسیله دربهای تنگ و باریکی با هم مربوط می‌شوند. محتمل است که ساختمان مزبور که وسعتش یک چهارم کاخ فیروزآباد است منحصراً یک کاخ پذیرایی بوده باشد…»
کاخ یا قصر به محل اقامت خانواده سلطنتی، مقامات عالی رتبه و اشراف در دوره ساسانی گفته می‌شد. گاهی به بناها، ساختمانها و سازه‌های بزرگ دیگر نیز کاخ گفته می‌شد. این کاخ‌ها صحنه‌هایی از قدرت نمایی و شکوه و عظمت حکومت‌ ساسانی را به تصویر می‌کشند که از گذشته به ما ارث رسیده‌اند. در طرح معماری این کاخ‌ها تلاش می‌شد فضاها با نمای ساختمان جفت یا قرینه باشند. کاخ ساسانی سروستان در استان فارس در 9کیلومتری شهر سروستان در محله تزنگ قرار گرفته است. کاخ سروستان نیز یکی کاخ ساسانی است که در زمان بهرام پنجم یا بهرام گور و توسط مهرنرسی وزیر معروف وی ساخته شده است. این کاخ بخشی از میراث تمدنی و معماری پرعظمت ساسانی است که از اهمیت بسیاری برخوردار است. این بنا و کاخ ارزشمند از لحاظ معماری شباهت بسیار زیادی به کاخ اردشیر در فیروزآباد دارد. با این توضیح به سراغ حقایق کاخ ساسانی سروستان می‌رویم.

 ۱-کاخ سروستان در استان فارس و در شهرستان سروستان قرار گرفته است.

۲- مساحت این مجموعه کاخ در حدود ۲۵هکتار است.

۳- کاخ سروستان متعلق به دوره ساسانیان است و در زمان بهرام پنجم معروف به بهرام گور ساخته شده است.

۴- کاخ سروستان به دستور بهرام پنجم و به وسیله مهرنرسی وزیر معروف وی ساخته شد.

۵- کاخ سروستان یکی از باشکوه‌ترین کاخ‌های برجای مانده از دوره ساسانیا

۶- مصالح به کار رفته در کاخ ساسانی سروستان از سنگ و گچ است.

۷- کاخ سروستان شامل یک ایوان و گنبدی در مرکز حیاط است.

۸- این کاخ نسبت به بناهای دیگر این دوره از معماری و پلان پیچیده و کامل‌تری برخوردار است.

۹- کاخ سروستان دارای ایوانی مربع شکل است که ۱۳متر طول و عرض و ۱۸متر ارتفاع دارد.

۱۰- کاخ ساسانی سروستان در مرکز و حیاط دارای گنبد است.

۱۱- کاخ سروستان شباهت بسیاری به کاخ‌ اردشیر در فیروزآباد دارد. این کاخ کوچکتر از کاخ فیروزآباد است و طاق‌های آن با آجر زده شده‌اند.

۱۲- کاخ سروستان از نظر ابعاد و مساحت یک چهارم کاخ فیروزآباد است و به نظر می‌رسد تنها یک تالار پذیرایی بوده اس

۱۳- آندره گدار معتقد است که کاخ سروستان از کاخ فیروزآباد بهتر حفظ و نگهداری شده است.

۱۴- طرح کاخ سروستان از کاخ فیروزآباد پیچیده‌تر و از نظر اصول فنی کامل‌تر است.

۱۵- در طاق‌ها و گنبدهای کاخ سروستان مهارت و ریزه‌کاری‌های بیشتری به کار رفته است.

‍۱۶- بنای کاخ سروستان در ضلع جنوبی قرار گرفته که دو ایوان کوچکتر در دو طرف ایوان اصلی آن قرار گرفته است.

۱۷- ایوان اصلی کاخ سروستان به تالار اصلی و پس از آن به چهار حیاط متصل می‌شود.

۱۸- دیوار جنوبی تالار مرکزی به ایوان جانبی خارجی راه می‌یابد. ایوانی که در سمت شمال کاخ قرار گرفته است به وسیله چند پله به بیرون کاخ مربوط می‌شود.

۱۹- در دو طرف بنا دو اتاق باریک با طاق گهواره‌ای قرار دارد که مقابل هم قرار نگرفته‌اند. گنبد بنا نیز فیلپوش (به یکی از روش‌های گوشه‌سازی برای تغییر مقطع چهارگوش به گرد برای ساخت طاق یا گنبد بر روی دیوار گفته می‌شود) شده است.

۲۰- در کاخ سروستان برای تقویت گنبدهای مدور از گوشواره استفاده شده است.

۲۱- نقشه کاخ سروستان به طور خاص، شیوه‌ای بسیار بدیع و جالب از معماری ساسانی را به نمایش می‌گذارند.

۲۲- پژوهشگران معماری ساسانی، بنای کاخ را با توجه به تکنیک پیشرفته‌تر در طرحی کلی جزییات بنا، آن را متعلق به اواخر دوره ساسانی تشخیص داده‌اند.

۲۳- ابن خردادبه در کتاب مسالک و ممالک خود که یک مبحث جغرافیایی را در برمی گیرد از سروستان به عنوان یکی از قصبات استخر نام برده و از بنایی با سنگ و گچ یاد می‌کند که مشتمل بر تالاری ستون‌دار، چند ایوان، اتاق‌ها و راهروهای متعدد است.

۲۴-اولین کسی که به تحقیق بر روی کتخ سروستان پرداخت اوزلی بود.

۲۵- در سال ۱۸۱۰ فلاندن و سکت نیز از کاخ سروستان دیدن کردند. فلاندن بنا را دارای شباهت بسیار به چهارطاقی تشخیص داده و آن را آتشگاهی مربوط به دوره ساسانی دانست.

۲۶- مادام دیولافوا در سال ۱۸۸۰ کاخ سروستان را مورد مشاهده قرار داد و به نتایج پیشینیان دست یافت و نتوانست نکته جدیدی بر آنها اضافه کند.

۲۷- دیولافوا بنای کاخ سروستان را متعلق به اواخر امپراطوری هخامنشی یا دوره سلوکی می‌دانست و تنها فلاندن بود که آن را یک کاخ ساسانی تشخیص داد.

۲۸- هرتسفلد در سال ۱۹۱۰ بنای کاخ سروستان را به دوره پادشاهی بهرام پنجم در سال ۴۲۰ ق.م رساند و برای اثبات ادعای خود به تاریخ طبری استناد کرد.

۲۹- نظریات بسیاری در مورد کاخ سروستان داده شد. برخی پژوهشگران بنا را کاخ شاهی، برخی آتشکده و برخی دیگر استراحتگاه یا شکارگاه سلطنتی دانستند.

۳۰- اکثر محققین و پژوهشگران داخلی و خارجی این اثر را مربوط به دوره ساسانی و سلطنت بهرام پنجم دانستند.

۳۱- کاخ سروستان از یادگارهای به جای مانده از دوره ساسانی است که علاقمندان به معماری باستانی می‌توانند از آن دیدن کنند.

۳۲- بهتر است بدانید بهترین مکان برای بازدید از کاخ سروستان فصل بهار است.

۳۳- نکته‌ای که بهتر است بدانید این است که در محل کاخ سروستان هیچ تابلویی برای توضیحات تاریخی و معماری مربوط به کاخ نصب نشده است.

۳۴- جالب است بدانید کاخ سروستان را اهالی سروستان کاخ ساسان هم می‌گویند. به علت عدم وجود راهنما در محوطه کاخ، بهتر است پیش از بازدید از کاخ مطالعه‌ای در مورد آن داشته باشید که بهتر بتوانید از دیدن کاخ لذت ببرید.

۳۵- به علاقمندان به بازدید از کاخ سروستان پیشنهاد می‌شود که علاوه بر کاخ، از آسمان پر ستاره شب و سکوت آرامش بخش آن دیدن کنند.

۳۶- بدون شک تلفیق هنر، معماری و زیبایی در شب، در کنار سکوت آرامش بخش و رویایی آن، لذت بازدید اثر تاریخی را دوچندان کرده و بازدیدی خاطره‌انگیز را ایجاد خواهد کرد.

۳۷- استان فارس به دلیل پایتخت بودن در دوره ساسانی، علاوه بر کاخ سروستان، آثار باستانی بسیار دیگری در دل خود جای داده است..