شیراز و حرم شاهچراغ

امروز درباره یکی از شهرهای ایران که از پرطرفدارترین جاهای دیدنی کشورمان است صحبت خواهیم کرد شهر شیراز البته توصیف امروز ایرونا صرفا به شهر شیراز نشانه نرفته بلکه به یکی از اماکن مذهبی شهر شیراز که با وجو این مکان شیراز معنای واقعی خود را درمیابد و به زیبایی های آن می افزاید .تصویر ذهنی خیلی از همسفران تور شیراز در هنگام ثبت نام بازدید از دیدنی های این شهر است اما اگر بخواهید به مکانی بروید که از قدمت بسیار زیادی برخوردار است و از گذشته دیرین حال و هوایی معنوی را برای شما بوجود آورد زیارتگاه شاهچراغ (ع) از جایگاه ویژه ای برخوردار است .چرا که در روز بزرگداشت یا ماه های رمان و محرم و ایام و اعیاد مذهبی ، آن حضرت معمولا شیراز به دلیل ارادت و اعتقادی که به این آستان مقدس دارند مالامال سرشار از مسافرانی میشود که به هر طریقی با قطار و هواپیما و اتوبوس گرفته تا ... برای تمدید بیعت و گره زدن ذلف خود به آنجا میروندولی در نظر داشته باشید که در تمایمی ساعات شاهچراغ همیشه دارای زوارانی می باشد که در حال راز و نیاز و عهد و پیمان هستند و تقریبا همیشه شلوغ می باشد پس در هنگام رفتن به این مکان حسابی برنامه ریزی درستی داشته باشید .

شاه‌چراغ آرامگاهی است در شیراز که بنا بر اعتقاد شیعیان احمد بن موسی کاظم، پسر ارشد امام موسی کاظم ومحمد بن موسی، برادران امام رضا، در آن به خاک سپرده شده‌است. او در راه پیوستن به برادر خود به سوی خراسان سفر نمود ولی در راه توسط افراد مأمون خلیفه عباسی در شهر شیراز کشته شد.

این آرامگاه در کنار میدانی به نام احمدی در شهر شیراز قرار دارد. آرامگاه سیدمیرمحمد برادر سیدمیراحمد نیز در نزدیکی شاه‌چراغ است.

 روز بزرگداشت شاهچراغ

در سال ۱۳۸۶ شورای فرهنگ عمومی استان فارس نامگذاری یک روز به نام بزرگداشت شاهچراغ مطرح شد و متولیان امر تصمیم گرفتند که روز تولد آن حضرت را به عنوان مراسم بزرگداشت انتخاب کنند. لذا برای مشخص شدن روز دقیق تولد، مورخان و محققان تحقیقات خود را آغاز کردند اما پس از بررسی‌های به عمل آمده کارشناسان به این نتیجه رسیدند که روز تولد شاهچراغ بدرستی مشخص نیست و در این خصوص نقلهای متفاوتی وجود دارد. از این رو تصمیم بر این شد که در دهه کرامت یعنی حدفاصل تولد حضرت معصومه و امام رضا یک روز به عنوان روز بزرگداشت حضرت احمد بن موسی «شاهچراغ» تعیین شود.

شورایعالی انقلاب فرهنگی در تاریخ ۲۴ شهریور ۱۳۸۸ روز ششم ذیقعده یعنی پنجمین روز از دهه کرامت را به نام روز بزرگداشت احمدبن موسی شاهچراغ جهت ثبت در تقویم مناسبت‌های ملی- اسلامی کشور تصویب کرد.آرامگاه حضرت سید میر احمد برادر حضرت امام رضا (علیه‌السلام) امام هشتم شیعیان، در شیراز، در محله‌ای که به محلهٔ سردزک معروف، واقع شده است. این محله اکنون به محلهٔ بازار مرغ و محلهٔ سر باغ و محله سنگ سیاه و حصار جنوبی شهر و محلهٔ لب آب پیوسته است. حضرت احمد (ع) در نزد پدرش امام موسی کاظم(ع)، از جایگاه و احترام ویژه ای برخوردار بوده است.نوشته اند که حضرت احمد، مردی کریم، جلیل القدر، بزرگوار و پارسا بود. حضرت امام موسی کاظم (ع) به دلیل علاقه ای که به حضرت احمد (ع) داشت، ملکی به نام یسیره را به او هدیه کرد، ملکی که بعدها حضرت احمد (ع) آن را فروخت و به وسیله آن هزار اسیر را آزاد کرد.

پیشنهاد شیعیان برای امامت حضرت احمد بعد از امام موسی کاظم (ع) اعتبار و جایگاه احمد(ع) در بین فرزندان امام موسی (ع) تا اندازه ای بود که پس از شهادت امام موسی کاظم (ع)، گروهی از مردم به حمایت از امامت احمد (ع) برخاستند و فرقه ای به نام امامیه را پدید آوردند.بنا به دستور قتلغ، سربازان وی به پناهگاه حضرت احمدبن موسی(ع) حمله ور شدند آن حضرت، شجاعانه در برابر سربازان به دفاع از خود پرداخت. دشمنان که از پس او برنمی آمدند، دیوار پشتی مخفی گاه حضرت را خراب کرده و به درون خانه او نفوذ کردند و از پشت سر با شمشیر، فرق مبارک آن حضرت را شکافتند و سپس خانه را بر بدن مطهر او ویران کردند، این واقعه در تاریخ 17 رجب رخ داده است.

کمی درباره بنای شاهچراغ

درون حرم را با به کار بردن آئینه‌های ریز رنگین، به سبکی هنرمندانه، آئینه کاری کرده و انواع خط‌های زیبای فارسی و عربی، تزیین کننده نمای اطراف آینه‌ها و کاشی‌ها است.

بنای حرم، مشتمل بر ایوانی در جلو و حرمی گسترده در پشت ایوان است که در چهار جانب حرم، چهار شاه نشین قرار گرفته و مسجدی نیز در پشت حرم (سمت غرب) ساخته شده‌است. ضریح آن در شاه نشین زیر گنبد قرار دارد و از نقره ساخته شده‌است.حیاط شاه چراغ دارای دو در اصلی ورودی است که در سمت جنوب و شمال حرم از زیر دو سر در بزرگ کاشی کاری شده گذشته و وارد حیاط وسیع حرم می‌شویم. در میان حیاط، حوض بزرگ فواره داری ساخته شده و در اطراف حوض درختکاری شده‌است. حرم شاهچراغ در سمت غرب حیاط و حرم سید میر محمد- برادر شاه چراغ - در سمت شمال شرقی حیاط قرار دارد.غیر از دو در اصلی، دو در فرعی دیگر نیز وجود دارد که یکی به بازار حاجی و دیگر به مسجد جامع عتیق می‌رود درگاه مانندی نیز از ضلع شمال حیاط وارد بازار شاه چراغ می‌شود.در دور تا دور حیاط، اتاق‌هایی دو طبقه ساخته شده که در پیشانی و جرزهای جلو آنها کاشی کاری شده‌است. ستون‌های آهنی ایوان حرم به وسیله چوب‌های نفیس پوشش داده شده و در سقف مسطح آن نیز چوب منبت کاری شده به کار رفته‌است. امکانات وسیعی مثل پاسگاه انتظامی، دفتر پست و مخابرات، کتابخانه و موزه در این حیاط وسیع برای رفاه مردم ایجاد شده‌است.

تاریخچه‌ای از اتفاقات در شاهچراغ

در سال ۷۴۵ (ه. ق) مادر شاه شیخ ابواسحاق اینجو پادشاه فارس، ملکه تاشی خاتون اقدامات نیکویی بر بارگاه او انجام داد. این بانوی نیکوکار، اقدام به بهسازی بارگاه کرد و در عرض ۵ سال از سال ۷۴۵ تا ۷۵۰ (ه. ق) آرامگاهی وسیع و گنبدی بلند بر آن ساخت. همچنین در جنب آرامگاه، مدرسه‌ای وسیع بنا کرد. او همچنین تعداد زیادی از مغازه‌های بازار نزدیک حرم و ملک میمند فارس را وقف بر این آستان مقدس کرد.ابن بطوطه جهانگرد مراکشی که در سال ۷۴۸ (ه. ق) برای بار دوم به شیراز سفر کرده، در سفرنامه خود درباره اقدامات ملکه تاشی خاتون و توصیف آرامگاه، چنین نوشته‌است:این آرامگاه در نظر شیرازی‌ها احترام تمام دارد و مردم برای تبرک و توسل به زیارتش می‌روند. تاشی خاتون، مادر شاه ابواسحاق، در جوار این بقعه بزرگ، مدرسه و زاویه‌ای ساخته‌است که در آن به اطعام مسافران می‌پردازند و عده‌ای از قاریان پیوسته بر سر تربت امامزاده، قرآن می‌خوانند شب‌های دوشنبه، خاتون به زیارت آرامگاه می‌آید و در آن شب قضات و فقها و سادات شیراز نیز حاضر می‌شوند.این جمعیت در بقعه جمه می‌شوند و با آهنگ خوش به قرائت قرآن مشغول می‌شوند. خوراک و میوه به مردم داده میشود و پس از صرف طعام، واعظ، بالای منبر می‌رود و تمام این کارها در بین نماز عصر و شام انجام می‌گیرد.خاتون در غرفه مشبکی که مشرف به مسجد است، می‌نشیند. در آخر هم (به احترام این بقعه) همانند سرای پادشاهان طبل و شیپور و بوق می‌نوازند.

در سال ۹۱۲ (ه. ق) به دستور شاه اسماعیل صفوی، بهسازی گسترده‌ای بر آرامگاه انجام گرفت. ۸۵ سال بعد بر اثر زلزله سال ۹۹۷ (ه. ق)، نیمی از گنبد آرامگاه ویران شد که دوباره در سال‌های بعد بازسازی گردید.در سال ۱۱۴۲ (ه. ق) نادرشاه افشار بهسازی گسترده‌ای بر این آرامگاه انجام داد و به دستور او قندیل بزرگی در زیر سقف و گنبد آویزان کردند. نادرشاه پیش از گرفتن شیراز و غلبه بر افغان‌ها، پیمان بسته بود که اگر در جنگ پیروز شود، بهسازی شایسته‌ای بر این بقعه انجام دهد. بنابراین پس از پیروزی بر افغان‌ها و تسلط شیراز، ۱۵۰۰ تومان پول آن زمان را صرف بهسازی شاه چراغ کرد و قندیل او ۷۲۰ مثقال وزن داشته که از طلای ناب و زنجیر نقره‌ای ساخته بوده‌اند. این قندیل تا سال ۱۲۳۹ (ه. ق) همچنان آویزان بود. در زلزله سال ۱۲۳۹ (ه. ق) شیراز با خاک یکسان شد و این آرامگاه نیز به کلی مخروبه گردید، نویسنده تذکره دلگشا که خود شاهد این زلزله بوده‌است چنین می‌نویسد:

گنبد بقعه (شاه چراغ) که از غایت ارتفاع، آفتاب جهان تاب هر روز در نیم روز خود را در سایه آن کشیدی به یک دفعه چنان بر زمین خورد که زمین شکافته و در اعماق خاک فرو رفت... و آن عمارات عالی... تو گویی همیشه ویران بوده....پس از زلزله، قندیل اهدایی نادرشاه را فروختند و صرف بازسازی آرامگاه کردند.در سال ۱۲۴۳ (ه. ق) به دستور فتحعلی شاه قاجار، حسینعلی میرزا فرمانفرما، پی گیر شد تا کف بقعه را یک متر از سطح زمین بلندتر بسازد. این کار صورت گرفت و به جای استفاده از سنگ و ساروج، آن را از سنگ و آجر و گچ بنا کردند و در آخر ضریحی نقره‌ای بر گور نصب کردند. در سال ۱۲۶۹ (ه. ق) بر اثر زلزله، گنبد آرامگاه شکست و فرو ریخت. در همان سال محمدناصر ظهیرالدوله آن را نوسازی کرد.

در سال ۱۲۸۹ (ه. ق) مسعود میرزا ظل السلطان دری نقره ای بر ورودی حرم نصب کرد و در سال ۱۲۹۲ (ه. ق) شاهزاده ظل السلطان، ساعت زنگ دار بزرگی بر برج جنوبی بقعه نصب کرد.در سال ۱۳۰۶ (ه. ق) آینه کاری مفصلی بر دیوارهای داخل حرم انجام گرفت.

در سال ۱۳۳۶ خورشیدی، آخرین گنبد قدیمی آرامگاه برچیده شد و اولین گنبد با بتون آرمه‌ای توسط انجمن آثار ملی و اداره باستان‌شناسی فارس به همت هنرمند فقید سید احمد رضازاده ساخته شد.

ایوان در قسمت شرقی حرم قرار گرفته است و بسیار زیباست . صحن قدیمی قبل تر از ایوان ساخته شده است و اولین ایوان در دوره ی علا الدوله قاجار ساخته شده است . امروزه پس از توسعه طول ایوان برابر با ۳۸.۳۰ متر و عرض آن ۵.۵ متر می باشد . ایوان از ده ستون تشکیل شده که ارتفاع هرکدام به ۱۰.۵ متر می رسد . ۱۲ حجره در دو طرف و در دو طبقه ساخته شده اند که آن ها را در نهایت زیبایی و به سبک هنر ایرانی گچکاری کرده اند . سقف ایوان توسط نجاران آستان مقدس طراحی شده و در آن از چوب ساج استفاده کرده اند و بر روی آن نام ائمه ی اطهار با جنس چوب نارنج و افرا حک شده است . در جلوی ایوان از سنگ مرمر یکپارچه استفاده شده و با نقوش اسلیمی تزئین شده است .

سه رواق در سمت جنوبی ایوان ساخته شده که کاشی کاری زیبایی در آن ها بکار گرفته شده . ستون های این ایوان از جنس چوب بوده و در خطر از بین رفتن و موریانه ها بوده اند و به همین دلیل جای این ستون ها را با ستون های آهنی عوض کرده اند .

ضریح مطهر شاهچراغ (ع)

سال ۱۲۴۳ هجری قمری زمانی که فتحعلی شاه در قدرت بود ضریحی ساخته شد که جنسی از نقره داشت . و طول آن ۳.۲۵ متر و عرضی برابر با ۱.۷۵ متر داشت . در اطراف آن به زبان فارسی و عربی اشعاری نوشته شده بود . بعد ها ضریح دیگری ساخته شد که به نقل از کتاب هدیه رحیمی :

مکان ضریح که مضجع امام زاده است مقدار ده سانتیمتر از سطح حرم بلند تر و با سنگ مرمر بسیار عالی مفروش گردیده است ، طرفین ضریح از سمت دیوار ۱.۸۰ متر فاصله دارد . صندوق داخل ضریح از چوب ساده تهیه و به وسیله پارچه سبزی روپوش گردیده است . مساحت ضریح فعلی (۲.۲۳ متر مربع-۲.۲۳×۱ متر ) می باشد . اسکلت آن از چوب ساده و به شکل مکعب مستطیل که قسمتی از آن با نقره روپوش شده و شبکه های نقره در چهار طرف آن قرار دارد و قسمت های نا تمام در دست اقدام و تهیه می باشد . سابقاً قرآنی به خط کوفی که کتابتش را منسوب به حضرت حضرت علی(ع) می دانند و خوشبختانه رقم آن حضرت را نیز دارد روی مرقد حضرت امام زاده احمد بن موسی (ع) قرار داشته و حاج معتمد الدوله فرهاد میرزا به دوران حکومت خود مقرر می دارد به قطع آن قرآن ، جعبه ای از خاتم ساخته و در آن محفظه نگاهداری گردد و در سال های اخیر از نظر حفاظت قرآن و جعبه خاتم هر دو را به موزه پارس منتقل و در قفسۀ شیشه ای از هر دو به نحو شایسته ای نگاهداری می گردد . یک چارپایه بلند لوستر ، چهار شاخه ای در داخل ضریح گذاشته شده و بعضی شب ها آن را روشن می کنند آیینه کاری دیوارهای شمالی و جنوبی (طرفین) ضریح در زمان سلطنت محمد شاه قاجار به سال ۱۲۵۷ هـ.ق صورت گرفته است .در سال ۱۳۸۲ بدنه ی داخلی ضریح با خاتم و چوب مزین شد . صحن شاهچراغ ۶ ورودی دارد .

... سر درب باب الرضا ، جنوب غربی : در زمان قدیم صحن مطهر فقط یک درب ورودی داشت که از سمت میدان احمدی راه داشت . برای این که بازدیدکنندگان در رفت و آمد راحت تر باشند درب جدیدی در قسمت جنوب غربی ساخته شد . این درب و اسکلت داخلی آن از جنس بتن است و هنرمندانی بر روی آن ها کار کرده اند و باعث شدند زیبا جلوه کند .

... سر درب باب الموسی بن جعفر (ع) ، شمال غربی : این درب به سمت میدان احمدی و و روبروی درب اصلی مسجد شهدا واقع شده است و قرینه ی سر درب جنوب غربی است .

درب طلا ایوان مطهر-درب نقره ای رواق جنوبی-درب نقره ای رواق شمالی-درب غربی-درب شرقی

 گنبد منور شاهچراغ

در سال ۶۲۳ هجری قمری اولین گنبد بقعه ی حضرت شاهچراغ (ع) در زمان اتبکان فارس به دستور امیر مقرب الدین مسعود بن بدرالدین ، وزیر اتبک ساخته شد . این گنبد بسیار زیباست و حتی می توان گفت جز زیبا ترین گنبد ها در جهان است .پیش از انقلاب کاشی های گنبد و بخش هایی از آن تخریب شده بودند . در زمان تولیت سید مهدی دستغیب اسکلت و کاشی های گنبد مرمت شدند . گنبد بیش از ۵۰۰ متر مربع وسعت دارد و ارتفاعی برابر با ۱۴ متر و عرض آن نیز ۱۴ متر می باشد . نوع کاشی بکار رفته جسمی است و طرح گنبد بصورت معرق است . در کاشی ها از رنگ های آبی ، مشکی ، سفید ، زرد ، فیروزه ای و لاجوردی و طلائی استفاده شده است . همچنین در شاهچراغ دو گلدسته قرار دارد که یکی در قسمت شمالی و دیگری در سمت جنوبی قرار گرفته اند و جنی آن ها از بتن آرمه است . رنگ بندی و ساخت کاشی های گلدسته ها طبیعی بوده و به دست کارگاه معرق کاری آستان مقدس صورت گرفته است . از حیث هنر و غنی بودن آن واقعا زیبا هستند . این دو گلدسته کاملا شبیه به هم هستند ولی کمی هم تفاوت زمانی که به آن ها دقت می کنیم دیده می شود . بر روی گلدسته ی شمالی اسامی الله حک شده  است و بر روی گلدسته ی جنوبی اسامی ائمه به چشم می خورد سر گلدسته ها ۳ تن وزن دارند و از اسکلتی فلزی که با چوب و مس روکش شده است طراحی شده اند . ارتفاع گلدسته ها ۲۰.۴۰ متر ، سر گلدسته ها ۳.۶۵ متر ارتفاع دارند . قطر پایین گلدسته ها ۲.۲ و بالا ی آن ها ۲.۳۵ متر می باشد .

مدفونین در شاهچراغ

از گذشته در خاک ایران مردان خدای زیادی به خاک سپرده شده اند . از شمال ایران گرفته تا جنوب . شاهچراغ نیز از این قاعده مستثنی نبوده است . مردانی نیک که حال تنشان در زیر خاک آرامیده و روحشان در آسمان ها است . آيت الله شهيد سيد عبدالحسين دستغيب از این مردان است و ایشان دومین شهید محراب بعد از انقلاب نیز هست . حضرت آيت الله نجابت ایشان از یاران دستغیب بود و در کنار ایشان نیز آرامیده است . بسمل شیرازی از دانشمندان ایرانی است که در شیراز زندگی می کرده و در علوم معانی ، فلسفه و ادبیات خبره بودند . داوری شیرازی در علوم ادبی ، ریاضی ، حکمت ، خط و نقاشی دانشمند بود و می درخشید . میرزا ابوالقاسم سکوت ، عارف مشهور قرن ۱۳ هجری شمسی زندگی می کرد و از شیخ های سلوکی شیراز بود . فرهنگ شیرازی از شعرا و خوش نویسان شهر شیراز بوده است . سید ماجد بحرانی استاد مولانا ملا محسن فيض كاشانی بوده و شاگردش در دوره ی خودش علامه ای بزرگ شد . علی بن احمد شیرازی که در علوم دینی وادبیات به نام بوده است . کسانی دیگر از این مردان هستند که در آرامشی ابدی فرو رفته اند .

از دیگر نقاط جالب توجه در شاهچراغ وجود موزه را میتوان عنوان کرد.همچنین وجود کتاب هاب نفیس که بیشتر عارفان و عالمان بزرگ زحمتش را کشیده اند در این مجموعه دیده می شود.دارالشفاء شاهچراغ هم از دیگر امکانات  و دسترسی های آستان مقدس به شمار میرود .این درمانگاه از دیر باز در شاهچراغ قرار داشته است . امکانات بسیار زیادی را در خود جای داده و کاملا به روز هستند . مردم به این درمانگاه می آیند و در کنار مداوا شدنشان انرژی خوبی نیز حس می کنند و این ریشه در باورها دارد .

درهر سال همانطور که گفته شد مراسمی به رسم یادبود در حرم برگزار میشود همچنین مراسم های مذهبی هر ساله در این مکان برگزار می شود . ماه محرم رنگ و بوی خاصی به این آرامگاه می دهد و ماه مبارک رمضان و افطاری هایش حس نیک و زیبا . مردم دور هم جمع می شوند و از کنار هم بودن لذت می برند .