مقبره خواجه ربیع در مشهد

مشهد شهری که از دیرباز برای زیارت به این شهر مقدس سفر میکردیم امروزه تنها پایتخت فرهنگی جهان اسلام می باشد . ضمن ارادت به حضور آرامگاه و آستان قدس حضرت رضا (ع) امروز اماکن زیارتی زیادی را در خود جای داده است که بیشتر همسفران تور مشهد و زائرانی که به طریقی به مشهد میروند به زیارت از سایر اماکن متبرکه آن می پردازند . یکی ازین اماکن مذههبی و زیارتی که امروزه به عنوان مکان زیارتی و تاریخی با قدمتی زیاد مسافران و زائران زیادی را به سمت خود میکشد آرامگاه یا مقبره خواجه ربیع می باشد که بعنوان یکی از اماکن بازدیدی در تمامی تورهای مشهد بعنوان گشت داخلی قراردارد و بیشتر تورهای ما داری گشت شهری با بازدید از این آرامگاه متبرکه در منطقه خواجه ربیع می باشد . این مقبره که در دوره صفویه تاسیس شده از ارادت زیادی از زائران برخوردار است .پس برای کسب اطلاع بیشتر از شما همسفران محترم خواهشمندیم با ما همراه باشید .

مقبره خواجه ربیع مربوط به دوره صفوی است و در مشهد، انتهای خیابان خواجه ربیع واقع شده و این اثر در تاریخ ۱۵ دی ۱۳۱۰ با شمارهٔ ثبت ۱۴۲ به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده‌است. این بنا به توصیه شیخ بهایی توسط شاه عباس صفوی در نیمه اول قرن هجری ساخته شده‌است.نام خواجه ربیع در تاریخ ربیع بن خثیم است. او از طایفه بنی‌اسد و ساکن کوفه، از زمره زهّاد هشتگانه صدر اسلام و همچنین از یاران و سرداران علی بن ابی طالب بوده‌است. وی از اصحاب پیغمیر اسلام و نیز از سرداران سپاه ۱۱ علی ابن ابی طالب بوده‌است. وی ضمن ارادت به علی ظاهراً از خویشان معاویة بن ابوسفیان هم بوده‌است، بنابراین در سال‌های پایانی خلافت علی ابن ابی طالب و بروز اختلاف میان او و معاویه، به قصد انزواء و دوری از نزاع طرفین عراق را به قصد ایران و خراسان ترک کرده‌است. او در سال‌های پایانی عمر ساکن شهر نوغان  مرکز ولایت توس در آن زمان T شده و بالاخره در سال ۶۳ هجری قمری یا به روایتی دیگر در سال ۶۱ درگذشته و در یک فرسنگی شمال نوغان دفن گردیده‌است. مشهور است که علی بن موسی الرضا، هنگام سفر به خراسان در سال‌های ۲۰۰ تا ۲۰۳ ه‍.ق قبر خواجه را زیارت کرده‌است.

زمانی که شاه صفوی دستور ساخت مقبره را صادر میکند .

شاه عباس صفوی در اوایل سده یازده قمری با توصیه و مشورت شیخ بهایی دستور احداث مقبره‌ای باشکوه برای خواجه را صادر کرد. اساس بنای فعلی مقبره خواجه ربیع همان است که در سال‌های ۱۰۲۶ تا ۱۰۳۱ ه‍.ق به امر شاه عباس و با سرپرستی یکی از سادات رضوی مشهد به نام «میرزا افلغ» احداث شده‌است. آرامگاه خواجه ربیع یکی از ابنیه زیبا، دیدنی و متبرک است که به همین علل همه وقت مورد توجه و مراجعه اهالی مشهد و زائران و مسافرانی است که به مشهد مشرف می‌شوند. با توجه به زمان درگذشت خواجه، وی از زمره قدیمی‌ترین رجال مدفون در پیرامون شهر کنونی مشهد است. مدفن او طی چهارده قرن گذشته همواره محلی محترم و زیارتگاه عموم مسلمانان بوده‌است .

روستایی که باغ آرامگاه خواجه در آن واقع شده «حسین‌آباد خواجه ربیع» نام دارد و از جمله موقوفات مزار خواجه می‌باشد. اداره باغ و مزار خواجه ربیع در قرن اخیر بر عهده آستان قدس رضوی است، در حالی که پیش از آن متولی خاص داشته‌است. در وقف‌نامه قابل تأملی که از مدرسه پریزاد مشهد با تاریخ ۸۲۳ ه‍.ق باقی است، بانی آن مدرسه (پریزاد خانم) از اعقاب خواجه ربیع معرفی کرده‌است. باغ خواجه ربیع یکی از قبرستان‌های مهم شهر مشهد نیز می‌باشد. جد قاجارها (فتحعلی خان) نیز که در سال ۱۱۳۹ ه‍.ق توسط نادرقلی افشار در همان باغ کشته شده در زیر گنبد مقبره خواجه مدفون است.

 

کمی از بنا و مشخصات مقبره خواجه ربیع 

مقبره خواجه ربیع بنایی باشکوه در باغی وسیع و مصفا، بر کناره کشف رود و در حاشیه شمالی شهر مشهد واقع است. این مقبره دارای گنبدی به ارتفاع ۱۸ متر بر روی بنایی چهار ایوانی است. گنبد بنا دو پوششه و پوشیده از کاشی‌های زیبای فیروزه‌ای و درون بنا هم مزین به نقاشی‌های طلایی رنگ است.

طرح آرامگاه در نمای بیرونی هشت ضلعی و در درون چهار ایوانی است. از انتهای ایوانهای اضلاع بزرگ راهروهایی به درون باز شده‌اند. بر فراز بنا گنبد فیروزه‌ای رنگ قرار گرفته‌است که ارتفاع گنبد تا کف ۱۸ متر می‌باشد. از میان دیوار و پشت ایوان‌های چهارگانهٔ اصلی، چهار ورودی وجود دارد که به شاه‌نشین‌ها راه دارند و ورودی اصلی از یک ایوان بلند تشکیل گردیده‌است که در دو طاق‌نما در پایین و بالا ایجاد شده و در میان طاق‌نماها، درِ ورودی و پنجرهٔ مستطیل‌شکلی جاسازی گشته‌است همچنین نمای خارجی بنا نیز، از تزئینات جالب و چشمگیری برخوردار است که عمدهٔ تزئینات آن به صورت معقلی انجام شده‌است و تزئینات کاشی‌کاری در زیز ایوان نیز، به مجموعهٔ بنا جلوهٔ خاصی بخشیده‌است.

اهمیت هنری بنای مقبره خواجه ربیع در مشهد

بقعه خواجه ربیع از نظر هنری نیز جایگاه والایی دارد زیرا کاربرد کاشی‌های الوان در نمای خارجی، نقاشی‌های طلایی رنگ بر رویة دیوارة داخلی و نیز دو کتیبه به خط علیرضا عباسی - خوشنویس بزرگ عهد صفوی - جلوه خاصی به آن بخشیده‌است. این دو کتیبه زیبا با تاریخ‌های ۱۰۲۶ و ۱۰۳۱ ه‍.ق در داخل گنبد و ساقه خارجی آن سال‌های احداث و تزیین بنا را می‌نمایاند. کاشی کاری بنا از نوع یک رنگ و معرق و زیر رنگی است که نقش‌های زیبای هنری و گیاهی و کتیبه‌ها را شکل داده‌اند.نکته قابل توجه درباره خواجه ربیع این است که نقل شده ، بنای معروف تاج محل هندوستان که یکی از عجایب هفت گانه جهان بوده ، با الهام از این مقبره ساخته شده است. خواجه ربیع ، طی چهارده قرن گذشته همواره محلی شناخته شده و زیارتگاه مسلمانان ، اعم از شیعه و سنی بوده است. این آرامگاه در تاریخ ۱۵ دی ۱۳۱۰ توسط سازمان میراث فرهنگی با شماره ثبت ۱۴۲ به‌ عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسید.