کلات مشهد

کلات نادری شهری خوش آب و هوا و پر از مکان های دیدنی و جاذبه های طبیعی است که تا مشهد ۱۴۵ کیلومتر از میان یک جاده کوهستانی فاصله دارد. این شهر استان خراسان رضوی نام خود را از نادرشاه افشار گرفته است. کلات جایی است که تیمور لنگ ۱۴ بار به آن حمله کرد و سرانجام با شکست نهایی از آن صرف نظر کرد. این شهر بسیار زیبا روزگاری محل نگهداری جواهرات و غنایم با ارزش بود و امروز نیز از گنج های طبیعی و تاریخی نگهداری می کند. با ایروناسیر همراه شوید تا سفری داشته باشیم به شهر نادر.کلات نادری در میان ارتفاعات کوه قرار گرفته است و همین امر موجب گشته که دسترسی به آن سخت باشد و از موقعیت سوق الجیشی خوبی برخوردار باشد. این شرایط باعث شد نادرشاه افشار آن را انتخاب کند. کلات به معنی قلعه و برج و بارو است (قبل از اسلام تقریبا تمامی شهرها را به شکل کلات می ‌ساختند که در آن‌ ها نظام طبقاتی رعایت می ‌شده ‌است. این طبقات اجتماعی پیشتر سه طبقه بوده که بعدها به چهارطبقه تبدیل شده‌است که شامل ارتشداران موبدان استریوشان و صنعتگران بوده ‌است آنان هر کدام در شهر جایگاه مختص خود را داشتند). امروزه از شهر مشهد ۱۰۵ کیلومتر راه در پیش دارید تا به کلات نادری برسید. در راه رسیدن از میان جاده ای پر پیچ و خم و بسیار دیدنی عبور می کنید. فردوسی شاعر حماسه سرای کشورمان شعر زیر را در مدح کلات نادر سروده است.

همان به که سوی کلات و چرم/ برانیم و خانه کنیم از میم

 چپ و راست آباد و آب روان / بیابان چه جوییم و رنج روان

 کاخ خورشید

نادر شاه پس از پیروزی مقتدرانه اش در هند به کلات نادری آمد و دستور احداث کاخ خورشید را صادر کرد. ساخت آن تا پایان عمر نادرشاه به اتمام نرسیده بود، اما او به همراه خانواده اش در آن سکونت داشتند. کاخ خورشید در سه طبقه ساخته شده و دارای دوازده اتاق می باشد. از اسرای هندی برای ساخت این بنای باشکوه استفاده شد.برای تزین اتاق های آن از نقاشی و گچبری استفاده شده است و هنوز می توان تصاویر شاهزادگان را بر روی آن ها دید. ساختمان اصلی بنا هشت ضلع دارد و برج های استوانه دو طبقه ای که در میان آن قرار گرفته است محل زندگی نادرشاه به همراه خانواده اش بوده است. یکی از ویژگی های اصلی بنا نمای خارجی آن است که سبک سیاق آن شباهت بسیاری به معماری هندی و مغولی دارد. متاسفانه  با گذشت زمان آسیب های زیادی به آن وارد شده و طبقه سوم آن کاملا مخروبه شده است. کاخ خورشید در سال ۱۳۱۸ به عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسید.علاوه بر اقامت پادشاه از این کاخ به عنوان خزانه ای برای جواهرات و غنایم نیز استفاده می شده است. موزه خراسان که در شهر مشهد ساخته شده است با الهام گرفتن از این کاخ احداث شده است. در تراس پشتی کاخ موزه مردم شناسی احداث شده که برای بازدید از آن نیاز به تهیه مجدد بلیط نیست. قومیت‌ ها و زندگی عشایری خراسان در این موزه به نمایش گذاشته شده است. یک فروشگاه صنایع دستی هم درست روبروی بنا وجود دارد.

ارتکند

ارتکند تنها ۱۸ کیلومتر با کلات نادری فاصله دارد . برای رسیدن به آبشار ارتکند،‌ ابتدا وارد جنگل انبوهی می ‌شویم که در سمت چپ آن رودخانه ‌ای با آبشارهایی زیبا به چشم می‌ خورد. پس از عبور از جنگل و دره ای زیبا به غاری می رسیم که در سوی دیگرش آبشار ۱۰ متری ارتکند قرار گرفته است. دقت داشته باشید که راه دسترسی به آن دشوار است و بهتر است صبح زود را برای حرکت انتخاب کنید تا بتوانید نهایت بهره را از سفر خود ببرید و به موقع برگردید. در واقع حدود یک ساعت و چهل دقیقه در هر سمت از مسیرتان پیاده روی در پیش خواهید داشت.کافی است تنها ۲۰۰ متر از کاخ خورشید به سمت شرق بروید تا به مسجد کبور گنبد برسید که به دلیل کاشی های کبود رنگش این نام را برای آن انتخاب کرده اند.  گفته می شود بنای اصلی مسجد در دوران سلجوقیان  (سده‌ های پنجم و ششم هجری) در کلات نادری ساخته شده است و پس از آن نادر شاه آن را مرمت کرد و برخی از قسمت ها مانند بیتوتات و ایوان های اطراف را به بنای اصلی اضافه کرد. پسر فتحعلی خان جلایر، یلنگتوش خان نیز یک بار این بنا را بازسازی کرد.جلایری ‌ها خاندان بزرگی بودند که از دیرباز  از طرف پادشاهان ایران ماموریت حکومت بر کلات نادری را بر عهده می گرفتند و بزرگشان فردی است به نام تهماسب قلی خان جلایر که در دستگاه نادرشاه  از جایگاه بالایی برخوردار بود. اکنون هم زیر گنبد مسجد کبود گنبد کلات نادری سه سنگ قبر قدیمی به چشم می خورد که یکی‌ از آن ها متعلق به گور حمید محمد خان برادر یلنگتوش خان مرمت گر مسجد است.